ZİYA GÖKALP
HİLAL ÖZENÇ 01 Ocak 1970
Attila‘ nın oğlusun sen unutma!
Medeniyet deme, duymaz o sağır;
Taş üstünde taş kalmasın durma kır:
Kafalarla düz yol olsun her bayır,
Attila‘ nın oğlusun sen unutma!
YAŞAMI
23 Mart 1876’da Diyarbakır’ da doğdu.
Babasının adı Zaza Tevfik,annesi Zeliha Hanım’dır.
Diyarbakır’ da büyümüştür.
Bu bölge Ermeni,Arap ve Kürt’lerin yoğun yaşadığı bir yerdir.
Bu durum o bölgede sürekli olarak çatışmaların yaşanmasına neden olmuştur.
Bu çatışma ortamı Ziya Gökalp’in milli benliğinin oluşmasına zemin hazırlamıştır.
Fakat Ziya Gökalp kendini hep Türk olarak görmüştür.
ÖĞRENCİLİK YILLARI
Eğitimine Diyarbakır’da başlamıştır.
1886’da Mektebi Rüştiye-i Askeriye’ye girdi.
Özgürlük düşüncesini ilk olarak burada kazanmıştır.
Son sınıftayken babasını kaybetti.
Amcası Hacı Hasip Bey’den İslam ilimleri dersi almaya başladı.
Öğrenimine İstanbul’da devam etmek istemiştir.
İmkansızlık nedeniyle bu isteği gerçekleşememiştir.
Bu sebeple 1891’de Diyarbakır’da İdadi Mülkiye’nin(Sivil Lise) ikinci sınıfına kaydoldu.
Karıştığı bir olaydan sonra okulu yedi yıla uzamıştır.
Bu yüzden 1894’te okuldan ayrılmıştır.
Amcasından Arapça ve Farsça dersler aldı.
Tasavvufla ilgilenmeye başladı.
Kendi kendine Fransızca öğrendi.
Abdullah Cevdet Bey’in fikirlerinden etkilendi.
Ailesinin evlilik baskısı O’nu intihara sürüklemiştir.
Bu intihardan kurtulmayı başarmıştır.
Tamamen iyileşince şiir yazmaya başlamıştır.
1896’da İstanbul’ gidip Baytar Mektebi’ne kaydolmuştur.
Burada İbrahim Temo ve İshak Sukuti ile görüştü.
Jön Türkler’ den etkilendi.
İttihat ve Terakki Cemiyetine katıldı.
Bu gruba üye olduğu için 1898’de tutuklandı.
Bir yıl cezaevinde kaldı.
Serbest bırakıldıktan sonra 1900'de Diyarbakır’a sürgüne gönderildi.
1908'e kadar Diyarbakır'da küçük memuriyetler yaptı.
1904- 1908 arasında Diyarbakır Gazetesi’nde şiir ve yazılarını yayımladı.
İbrahim Paşa’nın halka yaptığı zulümleri "Şaki İbrahim Destanı" adlı yapıtında anlattı.
Diyordu ki:
Siz hepiniz yarı yolda kalsanız
Vazifeye davet için yalınız
Gideceğim hükümete ben kendim!
Her ferdimiz bu fikirde olmalı
Gönüllere fedailik dolmalı
Bağırmalı: “Ya adalet, ya ölüm!”
II. Meşrutiyet’ten sonra İttihat ve Terakki'nin Diyarbakır şubesini kurdu.
"Peyman" gazetesini çıkardı.
İttihat ve Terakki’nin Selanik’teki merkez yönetim kuruluna üye seçildi.
Burada bir kültür hareketi yaratmaya çalıştı.
Burada çevresindeki gençlere toplumbilim ve felsefe dersleri verdi.
1912'de İstanbul’a geldi.
Aynı yıl Diyarbakır mebusu olarak Meclis-i Mebusan‘ a seçildi.
Meclis dört ay sonra kapatılınca Edebiyat Fakültesi’nde öğretim görevlisi oldu.
1915’te İstanbul Üniversitesi Felsefe bölümüne Sosyoloji Hocası olarak atandı.
İstanbul Üniversitesi’ndeki ilk sosyoloji profesörü idi.
Üniversitelerimize toplumbilim onun sayesinde girmiştir.
Ziya Gökalp bir yandan ders verirken bir yandan da eserler yazmayı sürdürüyordu.
1914’te Kızıl Elma’yı yayınladı.
1918’de ise “Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak" adlı eseri ile "Yeni Hayat" isimli şiir kitabını yayımladı.
I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti'nin yenilmesinden sonra tüm görevlerinden alındı.
1919'da üniversite içinde İngilizler tarafından tutuklandı.
Malta’ya sürgüne gönderildi.
2 yıl sonra yurda geri dönmüştür.
Ailesiyle Diyarbakır’a yerleşmiştir.
Burada Küçük Mecmua'yı çıkardı
Yazılarıyla Kurtuluş Savaşı’nı destekledi.
1923'te Maarif Vekaleti Telif ve Tercüme Heyeti Başkanlığı'na atandı.
Ankara’ya taşındı.
Aynı yıl Türkçülüğün Esasları adlı ünlü kitabını yayımladı.
İkinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne Atatürk tarafından Diyarbakır mebusu olarak seçildi.
Ankara’ya yerleşen Ziya Gökalp, kültürel ve düşünsel çalışmalarına hiç ara vermedi.
Dünya klasiklerinin dilimize çevrilip yayımlanması ile uğraştı.
1924'te kısa süren bir hastalığın ardından dinlenmek için İstanbul'a gitti.
25 Eylül 1924 günü İstanbul’da hayatını kaybetti.
Ziya Gökalp “Türkçülük" düşüncesini sistemleştirdi. Milli edebiyatın kurulması ve gelişmesinde önemli rol oynadı.Ziya Gökalp önce Türkiye Türkçülüğü sonrasında Oğuzculuk daha sonra ise Turancılık fikirlerinin destekçisidir.
ESERLERİ
Limni ve Malta mektupları(1914)
Türkleşmek,İslamlaşmak,Muasırlaşmak(1929)
Yeni Hayat(1930)
Altın Işık(1927)
Türk Töresi(1923)
Doğru Yol (1923)
Türkçülüğün Esasları(1923)
Türk Medeniyet Tarihi(1926, ölümünden sonra)
Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler (ölümünden sonra)
ZİYA GÖKALP’İN ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER
TURAN
Nabızlarımda vuran duygular ki tarihin
Birer derin sesidir, ben sahifelerde değil
Güzide, şanlı, necip ırkımın uzak ve yakın
Bütün zaferlerini kalbimin tanininde
Nabızlarımda okur, anlar, eylerim tebcil.
Sahifelerde değil, çünkü Atilla, Cengiz
Zaferle ırkımın tetviç eden bu nasiyeler,
O tozlu çerçevelerde, o iftira amiz
Muhit içinde görünmekte kirli, şermende;
Fakat şerefle numayan Sezar ve İskender!
Nabızlarımda evet, çünkü ilm için müphem
Kalan Oğuz Han'ı kalbim tanır tamamıyla
Damarlarımda yaşar şan-ü ihtişamıyla
Oğuz Han, işte budur gönlümü eden mülhem:
VATAN NE TÜRKİYEDİR TÜRKLERE, NE TÜRKİSTAN
VATAN, BÜYÜK VE MÜEBBET BİR ÜLKEDİR: TURAN
LİSAN
Güzel dil, Türkçe bize
Başka dil, gece bize
İstanbul konuşması
En saf, en ince bize
Lisan sayılır öz
Herkesin bildiği söz
Manası anlaşılan
Lügate atmadan göz
Uydurma söz yapmayız
Yapma yola sapmayız;
Türkçeleşmiş, Türkçedir;
Eski köke tapmayız
Açık sözle kalmalı
Fikre ışık salmalı
Müteradif sözlerden
Türkçesini almalı
Yeni sözler gerekse
Bunda da uy herkese;
Halkın söz yaratmada
Yollarını benimse
Yap yasayan Türkçeden,
Türkçeyi incitmeden
İstanbul-un Türkçesi
Zevkini, olsun yeden
Arapçaya meyletme
İran-a da hiç gitme
Tevcih-i halktan öğren
Fasihlerden işitme
Gayn-lı sözler emmeyiz
Çocuk değil memeyiz
Birkaç dil yok Turanda
Tek dilli bir kümeyiz.
Turanın bir ili var
Ve yalnız bir dili var
Başka bir dili var... diyenin
Başka bir emeli var
Türklüğün vicdanı bir
Dini bir, vatanı bir
Fakat hepsi ayrılır
Olmazsa lisanı bir
ZİYA GÖKALP
