BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ
Atıf Bilgili 01 Ocak 1970
Balkan Savaşı’nı izleyen 1. Dünya Savaşı, 1 Ağustos 1914 günü başladı. Avrupa’nın en kuvvetli ülkesi durumunda bulunan İngiltere’ye karşı Almanya büyük bir silahlanma yarışına girmiş, kara ordusunu ve donanma gücünü çoğaltmıştı. Her iki ülke de bir savaş için ortam bekliyordu.
Bu savaşta, bir yanda Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Bulgaristan, Osmanlı İmparatorluğu, öbür yanda İngiltere, Fransa, İtalya, Rusya, ABD, Japonya, Çin, Brezilya ve daha başka küçük devletler yer aldı.
Almanya’nın önderliğini yaptığı gruba İttifak Devletleri (Bağlaşık Devletler), İngiltere’nin yaptığı gruba İtilaf Devletleri (Anlaşma Devletleri) adı verildi.
Avusturya-Macaristan Veliahtının Saraybosna’da öldürülmesi, savaşın başlamasına neden oldu. Avusturya-Macaristan’ın Sırbistan’a savaş açması üzerine Almanya, Fransa’ya ve savaş hazırlığı içinde bulunan Rusya’ya karşı savaş açtı.
Önce Almanya ve Avusturya-Macaristan ile İngiltere, Fransa, Rusya ve Sırbistan arasında başlayan savaş Osmanlı Devletinin ve Bulgaristan’ın katılmasıyla yaygınlık gösterdi.
I. Dünya Savaşı başladığı zaman Osmanlı Devleti’nin ne gibi bir tavır alacağı merak edilmekteydi. Çünkü Osmanlı Devleti coğrafî bakımdan önemli bir mevkideydi. Rusya’nın Akdenize inebileceği tek yol olan boğazları elinde tutması sebebiyle büyük devletlerin ilgisini çekiyordu. Bu sırada ülkeye İttihat ve Terakki Partisi hakim olup bu partinin liderleri olan Enver, Talat ve Cemal paşalar iktidarı ellerinde tutmaktaydılar. Enver Paşa hemen Almanya’nın yanında savaşa katılmak arzusunda, Talat Paşa ise tereddüt içerisinde idi. Almanya’nın savaşı kazanacağından emin olan Enver ve arkadaşları savaş sonunda Balkan savaşında ve 93 Harbinde kaybettiğimiz toprakları geri almayı ummaktaydılar.
Başlangıçta Osmanlı Devletini üçlü ittifaka kabul etmeyen Almanya, sonradan boğazları kontrol altında tutmak ve savaş cephesini genişleterek rakiplerinin gücünü dağıtmak niyetiyle Türkiye’nin kendi yanında savaşa girmesi için yoğun bir çaba içerisine girdi. Bu çabalarının semeresini almakta gecikmedi ve 2 Ağustos 1914’te Enver Paşa Almanya ile gizli bir antlaşma imzaladı. Antlaşmadan sadece Sadrazam Said Halim Paşa, Dahiliye Nazırı Talat Paşa ve Meclis Başkanı Halil Bey’in haberi vardı. Bunların dışında ne meclis ne padişah ve ne de diğer hükümet üyeleri haberdardı.
Bu antlaşmanın ikinci maddesine göre, Almanya’nın savaşa girmesi halinde Osmanlı Devleti’nin de savaşa katılması gerekiyordu. Ancak Osmanlı hükümeti hemen savaşa girmeyip, sadece seferberlik ilan etti.
Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesi birbirini takip eden iki oldu bitti ile gerçekleşecekti. Bu cümleden olarak İngilizler’den kaçan 2 Alman savaş gemisi Çanakkale Boğazı’nı geçerek Türkiye’ye sığındı. İngilizler tarafsızlığını ilan etmiş olan Osmanlı Devleti’nden bu gemilerin Türk sularından çıkarılmasını istediler. Ancak 11 Ağustos sabahı gemilerin Marmara Denizi’ne girmesine müsaade eden Osmanlı Hükümeti bu gemileri satın alınmış olarak gösterdi. Nitekim çeşitli kaynak ve hatıratlarda değişik biçimde anlatılmasına rağmen bir süre sonra bu gemiler Türk bayrağı altında Karadeniz’e açılarak Rus limanlarını topa tuttular. (29 Ekim 1914) olaydan sadece Enver, Talat ve Cemal Paşaların haberi vardı. Böylece Osmanlı Devleti fiilen savaşa girmiş oldu.
Enver Paşa I. Dünya savaşında Almanlar yanında yer alıp, yeryüzündeki son Türk İmparatorluğunun başını yemiştir. Dünya görüşünden ve fikir çilesinden mahrum olan ittihatçıların Almanlara olan yakınlığı ve tarafsız kalabilmemiz imkanı varken Almanlar yanında savaşa katılmaları mevzuu incelenirken Almanya’nın İmparatorluğumuzla alakalı niyetlerinin bilinmesinde fayda vardır. Bu husus çeşitli Alman gazete ve dergileriyle kitaplarında bilahare açıklanmıştır ki, bu yazılanlar tek kelime ile korkunçtur. Ve bu korkunç ifşaat, Almanya İmparatoru’nun Enver’e gösterdiği yakın alakanın sebeplerini bütün açıklığı ile ortaya koymaktadır.
Devlet-i Aliyye’yi Balkan komitacılarından öğrendikleri usullerle idareye kalkan İttihat ve Terakki başındaki gafiller Almanların bu korkunç niyetlerinden habersiz bir halde 14 Aralık 1913 Pazar günü “Alman Heyeti Askeriyye-i Islahiyyesi”ni yurda getirmişler ve İtilaf-ı Müselles” denilen İngiltere, Fransa, Rusya devletlerinin protestolarına rağmen, zamanla bu askeri mütehassısları daha da artırarak orduyu Alman subayları eline teslim edivermişlerdir. Ordunun ıslahı gayesiyle yapıldığı yazılıp söylenen bu hareketin gaflet mi, ihanet mi, yoksa iddia edildiği gibi hizmet mi olduğu geleceğin gerçek tarihçisinin himmetine kalmıştır.
Devlet-i Âliyye’nin başına çöreklenen İttihatçı üç çılgından biri olan Enver Paşa, I. Dünya Savaşı’nın mesulleri arasındadır ve bu adamın askerî değeri, bizzat dostlarınca da itiraf edildiği gibi sıfırdır. Tecrübe ve tahsilden mahrum olan bu haline rağmen Napolyonluğuna inanıp aldığı çılgınca kararlarla nice büyük felaketlere yol açan Enver Paşa adlı gafilin müthiş çılgınlıklarından biri de Kafkas Cephesindeki meşhur Sarıkamış harekatıdır. Yüzbin kişilik ordumuzun Ardahan-Sarıkamış hattına taarruzu, Onbirinci Kolordumuzun geri püskürtülmesine, Dokuzuncu Kolordunun geri çekilmeyerek esir olmasına yol açmış, Onuncu Kolorduyu zorla Sarıkamış’a sevk eden Enver Paşa’nın bu çılgınlığı 90 bin Türk evladının hayatına mal olmuştur.
I. Dünya Savaşı’nda Moskof ordusuna Doğu Anadolu kapılarını açan adam Sarıkamış harekatının kahramanı (!!!) Enver Paşa, harekat sonunda Moskof’un karargahımıza çok yaklaştığını yaralı bir askerden duyduğu an, son süratle kaçıp soluğu evvela Erzurum’da, sonra da İstanbul’da almıştır.
Rusları yeni bir cephede oyalamak ve böylece Almanlar’ın işini kolaylaştırmak gayesiyle girişildiği söylenen Enver Paşa’nın Sarıkamış Harekatı tarihimize “facia” olarak geçmiş ve Napolyonluğuna inanan Enver’in “çılgınlığı” şeklinde yazılagelmiştir.
Neticede savaş 4 yıl sürdü. Karada, havada ve denizde çok şiddetli çarpışmalar oldu. Çok insan öldü. Kan döküldü. Birçok kentler yıkıldı.
Dünya Savaşı, Almanya’nın önderliğini yaptığı ittifak devletlerinin yenilgisi ile sona erdi.
Bulgaristan, 30 Eylül 1918’de imzaladığı antlaşmayla bitmeden önce savaştan çekildi. Kral ülkesinden kaçtı.
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, iç kargaşalıklar nedeniyle parçalandı. Bu imparatorluğu oluşturan uluslar, bağımsızlıklarını ilan ettiler. Bu arada Almanya da savaşa dayanamayacağını anladı. Bu durumlar sonucu Almanya ve Avusturya 4 Ekim 1918 yılında savaş bırakma önerisinde bulundular.
Bu arada Avusturya ve Almanya’da rejim değişikliği oldu. Cumhuriyet ilan edildi. Hükümdarları ülkesinden kaçtılar. Her iki devletle savaş bırakışması 11 Kasım 1918’de imzalandı.
Osmanlı Devleti de savaşı sürdürmenin güçlüklerini ve yararsızlığını görerek 30 Ekim 1918’de acı bir fatura ile Mondros Ateşkes Antlaşması’nı imzalayarak savaştan çekildi. Bu antlaşma Avrupalıların vatan bütünlüğümüzü parçalama ve Türk yurdunu tamamen işgal etme niyetlerini açıkça gösteriyordu.
Sonuçları:
- I. Dünya savaşı tahminleri aşan büyüklükte askeri kuvvetleri karşı karşıya getirdi. Her iki tarafın da büyük kuvvetleri siper savaşlarında eridi. Zayiat korkunç oldu. Bu yüzden savaşta insan kaybı da çok olmuştur ve 10 milyona yakın sivil ve asker hayatını kaybetmiştir.
- I. Dünya savaşı sonunda İmparatorluklar parçalandı. Romanof (Rus), Habsburg (Avusturya) Hohenzoller (Almanya) ve Osmanlı Hanedanları ortadan kalktı ve dünyanın siyasi haritası değişti.
- Dünya Devletler dengesi değişerek, İngiltere ve Fransa dünyanın yarısını sömürge haline getirdiler. Ancak savaştan çok yıpranmış olduklarından güçlerini koruyamadılar ve sömürgelerde yaptıkları vahşi davranışlarıyla toplumların nefretini kazandılar.
- Savaş sonunda ABD dünya siyasetinde büyük bir güç olarak ortaya çıkarak, Avrupa ve Asya’da önemli rol oynamaya başladı.
- I. Dünya Savaşı sonunda yeni fikirler ortaya çıktı. Rusya’da 1917 yılında çıkan Bolşevik ihtilali ile sosyalizm iktidara geldi ve tarihin gördüğü en kanlı diktatörlüklerden biri kuruldu. İtalya, Almanya ve İspanya’da ise faşist diktatörlükler ortaya çıktı.
- Savaşın milletlerin ahlak ve karakterleri üzerinde olumsuz tesirleri de çok büyük oldu. Birçok ülkede nüfus geriledi. Gelenek ve adetler terk edildi.
- Birinci Dünya Savaşı Türkiye içinde önemli sonuçlar doğurdu. 1 milyona yakın asker kaybeden Türkiye savaştan sosyal ve ekonomik olarak perişan bir vaziyette çıktı. Tarihin, en ağır şartları haiz anlaşmalarından biri olan Mondros Mütarekesi’ni imzalamak zorunda kaldı. Bu Türklerin tarihte uğradıkları en büyük felaketti.
Bu savaş; Türk acılar tarihinin en büyük olayıdır. Biz bu savaşın tarihini, destanını, romanını yazmadıkça; I. Dünya Savaşının kendimize hesabını vermedikçe, o savaşın gerçek ve derin bilançosunu yapmadıkça o savaş sonucunda halk, devlet ve fikir adamı olarak kimin sorumlu ve ne bakımdan suçlu olduğunu tespit etmedikçe böyle büyük ve merhametsiz bir tarih otokritiğine yanaşmadıkça ve yol açmadıkça, günübirlik yaşamaya, facia sürprizleriyle karşılaşmaya, fikir ve aksiyonların sadece modasına mahkum olacağız.
Dünya Savaşı bir yıkımdı. Osmanlı devleti parçalandı. Bir çok İslam ülkesi esarete düştü. İslam kültürünün yok edilmesi için her şey yapıldı.
Yeni bir savaş çıkarsa, müslüman ülkeler bu savaşta zararlı mı, kazançlı mı olur? sorusu, sorulmaya değer bir sorudur. Bu sorunun cevabını müslümanlar sağlıklı verirlerse böyle bir savaşın çıkmasına sebep olacak davranışlardan kaçınacaklardır. Müslümanlar savaş arzu etmeyecektir. Ama bir savaşın çıkışından da korkmayacaklardır ve savaştan en kazançlı çıkacak olan müslümanlar olduğu umudunu hiçbir zaman yitirmeyeceklerdir. İster bir savaş çıksın, ister çıkmasın. Müslümanlar bir savaş hem de en yakıcı bir savaş çıkacakmışcasına hazır olmak zorundadır. Müslümanlar birbirlerine yaklaşmak, birbirlerini anlamak, dinlemek, anlaşmak zorundadır. Birbirinin gerçek kardeşleri yalnız onlardır.
Sulhta da, savaşta da müslümanların ilk düşüneceği şey Hz. Peygamberin eşsiz hadisinde denildiği gibi, muhteşem bir yapıdaki taşlar örneği, birbirlerine sıkı sıkıya kaynaşmak olmalıdır.
