YUSUF HİKMET BAYUR
01 Ocak 1970
(1891-198)Türk devlet adamı ve tarihçi.
İstanbul'da doğdu. Sadrazam Kıbrıslı Kâmil Paşa'nın torunudur. Babasını kü¬çük yaşta kaybettiği için dedesinin ya¬nında ve himayesinde yetişti. İlk ve orta eğitimini İstanbul'da, yüksek tahsilini Pa¬ris'te yaptı.
Türkiye'ye döndükten sonra Galata¬saray Lisesi'nde öğretmenliğe başladı. 1920 yılında Kurtuluş Savaşı'na katılmak üzere Ankara'ya gitti ve Dışişleri Bakan-lığı'nda görev aldı. İyi yabancı dil bildiği için kısa zamanda kendisini kabul ettir¬di ve dış siyasetin belirlenmesinde önem¬li rol oynadı. Lozan Konferansı sırasında İsmet Paşa'nın müşavir kadrosunda yer aidi; 1925'ten sonra dış ülkelerde görev yapmaya başiadı. 1927 yılında Belgrad orta elçiliğinden sonra cumhurbaşkanlı¬ğı genel sekreterliği yaptı. Ardından Af¬ganistan büyükelçiliğinde bulundu. İimî çalışmalarına Türk Tarih Kurumu üyesi olarak bu sıralarda başladı. Fakat daha önce Ankara'daki iik memuriyet günle¬rinde Sevr Antlaşması'nı protesto eden Ankara hükümetinin haklılığını göster¬mek için imzasız olarak Türk Muâhede-i Sulhiyyesi ve Mâhiyyet-i Hakîkiyye-si (İstanbul 1336] adlı risaleyi kaleme al¬mıştı.
Esas siyasî hayatı 1933'te Manisa mil¬letvekili oiunca başladı. Kısa süren Ma¬arif vekilliği sırasında üniversite refor¬mu yapıldı ve üniversitelerde inkılâp ta¬rihi derslerinin mecburi olarak okutul¬ması kabul edildi. İlk dersi 4 Mart 1934 günü İstanbul Üniversitesi'nde bizzat kendisi verdi. Atatürk'ün ölümü üzerine yeni cumhurbaşkanı adayını belirlemek için toplanan Cumhuriyet Halk Partisi meclis grubu toplantısında 323 kişi ara¬sında oyunu İsmet İnönü'ye vermeyen tek mebus oldu. Daha sonra Ankara Üni-versitesi'nin çeşitli fakülte ve yüksek okullarında Türk inkılâp tarihi dersleri veren Bayur siyasî tarih profesörlüğü¬ne, bir süre sonra da Hint tarihi ordinar¬yüs profesörlüğüne tayin edildi.
Çok partili siyasî hayata geçilince İnö¬nü'ye karşı sert bir muhalefete girişti. Devrin gazetelerinde oldukça etkili siya¬sî yazılar yazdı. Millet Partisi'nin kurucu¬ları arasında yer aldı ve bu partinin ge-nel başkanlığına kadar yükseldi. Daha sonra Demokrat Parti listesinden bağım¬sız milletvekili olarak Büyük Millet Mec-lisi'ne girdi. Ancak iktidar partisinin din ve vicdan hürriyeti çerçevesinde din eği¬timine vermek istediği önemi benimse¬memiş ve meselâ din derslerinin orta-okullarda okutulmasına karşı çıkmıştır. Bayur bu düşünce ile Türkiye Büyük Mil¬let Meclisİ'ne verdiği bir soru önergesin¬de, din eğitiminin modern Türkiye'nin geleceği için tehlikeli olabileceğini belirt¬miştir[354]. Bayur ayrıca ibadet dilinin Türkçe olmasının gerektiğini sa¬vunmuştur ("İbadet Dili", s. 151-1531.27 Mayıs 1960'ta gerçekleştirilen askerî ha¬rekât sırasında tutuklanan Bayur, dev¬rin iktidar partisi ileri gelenleriyle birlik¬te Yassıada mahkemesinde yargılandı ve mahkûm edildi. Fakat bir süre sonra çı¬karılan af kanunu ile serbest bırakıldı. Daha sonraki hayatı boyunca aktif siya¬sete girmedi. 1961 anayasasından son¬ra tartışmaya açılan ve yayılmaya baş¬layan sol fikirlerin karşısına sert bir şe¬kilde çıktı ve bu fikrin taraftar bulma¬ması için gazete ve dergilerde seri ma¬kaleler yazdı. 6 Mart 1980 tarihinde İs¬tanbul'da öldü.
Eserleri:
1- Türk İnkılâbı Tarihi[355]. Üç cilt halinde on kitap¬tan oluşan bu eser 1878 Berlin Muahe¬desi iie başlar, 1. Dünya Savaşı'nın sonu¬na kadar gelir.
2- Hindistan Tarihi[356]. Hindistan'la ilgili çalışmalarına Kabil elçiliği sırasında baş¬layan yazar bu çalışmalarını Türk Tarih Kurumu'nun neşretmeyi amaçladığı "Türk Tarihinin Ana Hatları" serisinde değer¬lendirmiş, daha sonra da bunları Hindistan Tarihi adlı kitabında toplamıştır. Üç ciltten oluşan bu eserin I. cildi flk-çağ'lardan başlayarak Gurkanlı Devleti'-nin kuruluşuna kadar, II. cildi Gurkanlı Devleti'nin büyüme devri [1526-1737), İli. cildi Nâdir Şah Avşar'ın akınından bağım-sızlık ve Cumhuriyet devrine kadar (1737-1949) gelir. Son cilt, kuruluşundan son zamanlarına kadar Afganistan tarihini de ihtiva eder.
3- Yeni Türkiye Devle-ti'nin Haricî Siyaseti[357]. Ba-yur'un üniversitede okuttuğu inkılâp ta¬rihi derslerinin notlarından oluşmakta¬dır.
4- Atatürk, Hayatı ve Eseri[358]. Bu kitapta doğumundan Samsun'a çıkışına kadar Mustafa Kemal'in hayatı anlatılmaktadır, s. XX. Yüzyılda Türk¬lüğün Tarih ve Acun Siyasası Üzerin¬deki Etkileri.[359]
Humâyunnâme ve Veitöyi (Babur'un Hatıratı) adlı eserlerin önsöz ve girişle¬rini de yazan Bayur, Türk Tarih Kurumu Beiieten'inde pek çok makale neşret¬miş ve Türk Tarih kongrelerine ilmî teb-liğlerle katılmıştır. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu çeşitli zaman¬larda Bayur'un eserlerinin tıpkıbasımla¬rını yapmıştır.
1927 yılında Mustafa Kemal Paşa'nın Nutuk'unu hazırladığı sıralarda en bü¬yük yardımcıları arasında bulunan Y. Hik¬met Bayur hayatı boyunca onun yolun¬dan ayrılmamıştır. Atatürk'ün "Bursa Nutku" diye adlandırılan konuşmasının hiçbir zaman yapılmadığını savunanların başında geliyordu. Laik eğitim ve öğre¬timden ömrü boyunca vaz geçmemiş, dil ve din alanlarında derhal reformlar ya¬pılmasını isterken eserlerinde yeni keli¬meleri de aşırıya varan bir ısrarla kul¬lanmıştır.
