SADETTİN NÜZHET ERGUN
01 Ocak 1970
(1899-1946) Türk edebiyatı tarihçisi, Üsküdar Hallaç Baba Sadî Dergâhı'nın son şeyhi.
Bursa'da doğdu. Babası Kolağası Ali Efendi, dedesi müftü Abdullah Efendi'-dir. Annesi Sâdiye Hanım, Yenişehr-i Fe-nâr (Tesalya) Sadî Dergâhı şeyhi ve divan sahibi şair Mehmed Vehbî'nin kızıdır. An¬ne tarafından bütün akrabası Sa'diyye tarikatına mensuptur. Hallaç Baba Sadî Dergâhı şeyhi dayısı Ahmed Ferid Efen-di'nin erkek çocuğu olmadığı için onun vefatından sonra bu tekkeye şeyh tayin edildi (1907). Bu sırada henüz sekiz ya¬şında olan Sadettin'e vekâleten bu gö-revi, Koska'da Abdüsselâm Sadî Dergâhı şeyhi Yahya Efendi, onun ölümü üzerine de Şeyh Ali Fakrî Efendi yürüttü. İlk öğ¬renimini Üsküdar İttihat ve Terakkî Nu¬mune Mektebi'nde tamamlayan Sadettin bu arada Arapça ve Farsça öğrendi. Üs¬küdar Sultânîsi'nden sonra Darülfünun Edebiyat Fakültesi'nden mezun oldu.
1921'de Ali Fakrî Efendi'den Sadî, Rifâî ve Nakşibendî icazetleri aldığı gibi Bâb-ı Meşihat'ta imtihan edilerek asaleten şeyh oldu. Tekkeler kapatılınca (1925) Ankara Erkek Lisesi'ne edebiyat öğret¬meni olarak tayin edildi. Daha sonra sı¬rasıyla Konya'da Erkek Muallim Mekte¬bi, Kız Muallim Mektebi ve Erkek Lisesi ve Orta Muallim Mektebi'nde, İstanbul'¬da Erenköy Kız Lisesi, Kadıköy Erkek Li¬sesi ile Haydarpaşa Lisesi. Maltepe, Ha-lıcıoğlu ve Kuleli Askerî liselerinde öğ-retmenlik yaptı. Bir ara İstanbul Üniver¬sitesi Edebiyat Fakültesi'nde ders ver¬di. Arkeoloji Müzesi'nde kütüphane me¬murluğu yaparken hastalandı. II. Dün¬ya Savaşı'nda hükümetin tedbir olarak isteyenlerin İstanbul'dan Anadolu'ya gi¬debileceklerini duyurması üzerine has¬talığının da verdiği endişelerden dolayı ailesiyle birlikte Çankırı'ya gitti (1941)
İstanbul'a döndükten sonra hastalığı daha da arttı, yoksulluk ve sıkıntı içine düştü. Kendisini yakından tanıyanlar mâ¬ruz kaldığı kıskançlık, rekabet ve iftira¬lar yüzünden özellikle sinirlerinin bozul¬duğunu belirtmektedir. Nâmık Kemal'in Şiirleri[567] adlı kitabını ithaf ettiği devrin Maarif Vekili Hasan Âli Yü¬cel tarafından Beyazıt Devlet Kütüpha¬nesi müdürlüğüne getirildi (1943). Bu görevi sürdürürken 25 Nisan 1946'da Validebağı Prevantoryumunda veremden öldü. Karacaahmet Mezarlığı'nda şair Ne-dîm'in yakınına defnedildi.
Gençlik yıllarında darülfünundan ar¬kadaşı olan Mehmed Mesih'in çıkardığı Millî Mecmua 'da (1923-1928) Şeyh Hü¬seyin Sadettin imzasıyla mutasavvıfane gazeller yayımlayan Ergun Ankara'da neşredilen Hâkimiyet-i Milliye, Konya'¬da çıkan Babalık, Kervan, Yeni Fikir ve İstanbul'da yayımlanan Kurun gazete¬lerine çeşitli yazılar yazdı. Gençlik[568], Halk Bilgisi Haberle¬ri (1929-1942), Çmaralü (1941-1944) ve Türklük (1939-1940) mecmualarında da çeşitli derleme ve makaleleri yayımlandı.
Divan, tekke ve halk edebiyatları üze¬rinde bugün de önemini koruyan bir¬çok çalışma yapan Sadettin Nüzhet, se¬sinin güzelliği sebebiyle erken yaşlarda başladığı mûsikiyle meşguliyeti sırasın-da, Harbiye Nezâreti mümeyyizliğinden emekli Şeyh Said (Özok) Efendi'den pek çok ilâhi meşkederek kendini yetiştir¬miştir. Bestelediği az sayıdaki bazı eser¬leri de bilinmektedir. Erken yaşta ölü¬mü, Türk Şairleri ve Türk Musikisi An¬tolojisi gibi önemli eserlerinin yarım kal¬masına sebep olmuştur. Hastalığından dolayı ıstırap çekerken bile çalışmaktan geri durmayan Sadettin Nüzhet. maddî sıkıntı içinde bulunduğu yıllarda incele¬melerini düzenli düzensiz defterlere ve kâğıt parçalarına dağınık bir şekilde yaz¬mış, ölümü üzerine notları ailesi tara¬fından Beyazıt Devlet Kütüphanesi 'n-deki çalışma odasından alınmıştır. Yıl¬maz Öztuna, Türk Musikisi Antolojisi'-nin din dışı eserlere ait müsveddeleri¬nin Ankara'da Millî Kütüphane'de bu¬lunduğunu büdirmekteyse de (Itrî, s. 83) bu müsveddelerin halen Kültür Bakanlı¬ğı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Mü-dürlüğü'nde bulunduğu anlaşılmaktadır.[569]
Eserleri.
1- İlm-i Tasavvuf[570]. Yazarın Şeyh Hüseyin Sadettin is¬miyle yayımladığı ilk eseridir.
2- Konya Vilâyeti Halkiyat ve Harsiyatı[571]. Konya'da öğretmenlik yaparken ruhiyat muallimi Mehmed Ferid'le bir¬likte yayımladıkları, devrinde büyük il¬giyle karşılanan eser bu sahada yapıl¬mış ilk çalışmadır. Kitapta, başta saz şa¬irleri olmak üzere Konya ve çevresinde yetişmiş şairlerin biyografileri ve eser¬leriyle bu yörede derlenmiş ninni, mâni, türkü, ağıt, bilmece, atasözü, fıkra, de¬yim, tekerleme, kinaye, dilek, İlenç, Türk adları ve mahallî kelimeler lugatçesi yer almaktadır. Bu eser aynı zamanda Cum¬huriyet döneminde yayımlanan ilk folklor derlemelerine de örnek olmuştur.
3- Halk Şairleri[572]. Eserde, divan ede¬biyatı etkisinde kalmamış ağıtçı kadınlar¬la türkü yakan kadın ve erkek on dokuz kişinin kısa biyografileriyle şiirlerinden örnekler yer almaktadır.
4- Halk Şâirleri -Karacaoğlan[573]. Kitapta Kara-caoğlan'ın kısa biyog raf isiyle 231 koş¬ma ve kırk iki semaisi vardır. Eser yeni ilâvelerle sonradan birkaç defa daha ba¬sılmıştır.
5- Gevheri[574]. XVII. yüzyılın önemli saz şairlerinden Gevheri" hakkındaki ilk ciddi çalışmalardan biri¬dir.
6- Pir Sultan Abdal[575] Kitapta Pîr Sultan Abdal bibliyografya¬sı ile Pîr Sultan Abdal'ın hayatı, eser¬leri, edebî şahsiyeti ve nefesleri yer al¬maktadır.
7- Bektaşî Şairleri[576]. Eserde alfabetik sırayla yer alan şairlerin kısa hal tercümelerine ve şiir-lerinden örneklere yer verilmiştir. Ekler¬le birlikte 180 ismin bulunduğu kitap, yazar tarafından 1944 yılında genişleti¬lip üç cilt olarak (I ve II. ciltler bir arada) yeniden yayımlanmıştır.
8- Mevlânâ[577]. Yazar bu eserinde Mevlâ¬nâ'nın hayatını, tasavvufîve edebî şah¬siyetiyle tesirlerini incelemiş, bazı Türk¬çe beyitlerinden ve Mevlânâ hakkında çe¬şitli şairlerin yazdığı methiyelerden ör¬nekler vermiştir.
9- İstanbul Meşâhiri-ne Ait Mezar Kitabeleri[578]. Eserde Üsküdar ilçesinde medfun bazı meşhur kişilerle mezar kitabeleri hak¬kında bilgi verilmiş, ayrıca kitabelerin fo¬toğrafları da eklenmiştir.
10- Âşık Ömer[579]. Âşık Ömer'in hayatı, şi¬irleri, edebî ve tasavvufî şahsiyetiyle et¬kileri eserde geniş bir şekilde incelen¬miş; şiirleri destan, koşma, gazel, mu¬rabba, muhammes ve semailer şeklin-de tasnif edilmiştir. Kitabın sonunda Âşık Ömer'in şairleri öven "Şâirnâme" adlı bir şiiriyle bu şiirin Salâhî tarafından yapı¬lan manzum şerhi yer almaktadır.
11- Türle Şairleri'[580]. He¬men hemen bütün şuara tezkireleri ve belli başlı kaynaklar taranarak meyda¬na getirilen bu önemli eser sahasında büyük bir boşluğu doldurmuştur. Yaza-nn ölümü üzerine 98. formada 1432 say¬fa olarak yarım kalan eserde 1074 şair ve eserlerinden belli başlı örnekler yer almaktadır.
12- Halk Edebiyatı Antolo¬jisi[581] Eserde üç bölüm ha¬linde yüzyıllara göre sıralanmış otuz altı âşığın ve otuz üç mutasavvıf şairin bi-yografıleriyle türkü, ağıt ve mâni örnek¬leri yer almaktadır.
13- Türk Musikisi Antolojis[582] Türk mûsikisi tarihi hakkında oldukça geniş malzemenin bir araya getirildiği eserde XV1I-XX. yüzyıllar Türk dinî mûsikisinin tarihf gelişimi incelenmiş, bu alandaki bestekâr ve icracılar hakkında bilgi ve¬rilmiş, bunlara ait tesbit edilebilen dinî mûsiki güfteleri de kaydedilmiştir.
Sadettin Nüzhet'in diğer eserleri şunlardır:
Tanzimata Kadar Muhtasar Türk Edebiyatı Tarihi Numuneleri[583],
Şeyh Galib[584];
Âşık[585];
Beşiktaşlı Geddi[586];
Hengâmî[587];
Kâtibi[588];
Kuloğlu[589]:
Nâmık Kemal[590],
Neşâtî[591];
Rûmî Paşa[592];
Subûhî[593];
Şeyhülislâm Bahâî[594];
Cenab Şahabeddin[595];
Fehim[596],
Samih fii[597],
Silleli Sürûrî[598].
Bakî[599];
Edebiyat ve Edebiyat Tarihi Özü[600],
Şeyh Galib[601],
Aka Gündüz[602],
Ali Cânib[603];
Ali Nihad[604];
Hatâyı Divanı.
