ÂSAF HALET ÇELEBİ
01 Ocak 1970
(1907-1958) Cumhuriyet devri şair ve yazarı.
27 Aralık 1907'de İstanbul'da Cihan¬gir'de doğdu. Babası eski Dahiliye Nezâ¬reti Şifre Kalemi müdürü Mehmed Said Halet Beydir. Küçük yaşta özel hocala¬rın yanında başladığı öğrenimini Gala¬tasaray Sultânîsi'nde tamamladı. Dinî ve özellikle tasavvuf! edebiyatla da yakın¬dan İlgilenen babasından Fransızca ve Farsça, son Üsküdar Mevlevîhânesi şey¬hi Ahmed Remzi Dede (Akyürek) ile yine son devrin tanınmış musikişinaslarından olan Rauf Yekta Bey'den uzun yıllar mû¬siki ve nota dersleri aldı. Yüksek tahsil yapmak üzere bir ara Fransa'ya gitti. Ge¬ri dönünce üç ay kadar Sanayi-i Nefise Mektebi'ne devam etti, daha sonra Ad¬liye Meslek Mektebi'ni bitirerek Üsküdar Asliye Ceza Mahkemesi'ne zabıt kâtibi ol¬du. Bir müddet Osmanlı Bankası ile Dev¬let Denizyolları İdaresİ'nde çalıştı. Uzun süre İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fa¬kültesi Felsefe Bölümü Kitaplığında kü¬tüphane memurluğu yaptı. 1946 seçim¬lerinde İstanbul'dan bağımsız milletve¬kili adayı olduysa da seçimi kazanama¬dı. 15 Ekim 19S8'de öldü, kabri Beyler-beyi'nde Küplüce Mezarlığı'ndadır.
Oldukça kültürlü ve edebî zevk sahibi bir aile muhiti içinde yetişen Asaf Halet üzerinde bu çevrede başta babası olmak üzere Ahmed Remzi Dede ile Rauf Yek¬ta Bey'in önemli tesirleri vardır. On se¬kiz yaşlarına kadar aruz vezniyle klasik divan şiiri tarzında rubâîve gazeller yaz¬mış, ancak bu şiirlerle o günkü edebi¬yat anlayışında bir yenilik yapılamaya¬cağını anlayarak bir süre sonra bundan vazgeçmiştir. Uzun süren bir arayış dev¬resinden sonra ilk defa 1939 yılından iti-baren yayımladığı ve kapalı garip ifade¬siyle devrin şiir okuyucusunu yadırgatan yeni şiirleriyle edebiyat çevrelerinin dik¬katini çekmiştir. Kendine has değişik bir mistisizmin de hâkim olduğu bu yeni şi¬irlerinde divan şiiri estetiğiyle yer yer Fransız "letrist"lerinin harflerin ses çağ¬rışımlarına dayanan şiir anlayışını bir¬leştirdiği görülmektedir. 1940'tan son¬raki Türk şiirine daha çok ses yankılan¬maları yoluyla, İslâm tasavvufu ile eski Doğu din ve kültürlerinden aldığı yeni tem ve motiflerle değişik bir söyleyiş ge¬tiren Âsaf Hâlet'in şiirlerinin arkasında büyük bir kültür birikimi bulunduğu ve bu şiirlerin tadına varılabilmesi için mut¬laka bu kültürlerden haberdar olmak ge-rektiği anlaşılmaktadır.
1942de yayımlanan He adındaki ilk şiir kitabında bir araya getirdiği şiirleri arasında özellikle "Cüneyd". "He", "İbrâhîm", "Mısr-ı Kadîm". "Nûrusiyah", "Mâ-ra", "Ayna”, "Semâ-ı Mevlâna", "Nirvana" ve "Sidharta" gibi şiirlerde başta İslâm tasavvufu olmak üzere Hint ve diğer Do¬ğu kültür, din ve medeniyetleriyle bütün bir insanlık tarihinin izlerini taşıyan ol¬dukça değişik ifade ve söyleyiş biçimle¬ri yer almaktadır.
Bir hayal ve duygu şairi olmaktan çok bir sezgi ve kültür şairi olan ve şiiri, "ke¬limelerin bir araya gelmesinden hâsıl olan büyük bir kelime" şeklinde tarif eden Âsaf Halet, şiirin de hayatta oldu¬ğu gibi "müşahhas malzeme ile mücer¬ret bir âlem yaratacağı" ve "kâinatın an¬laşılmaz sırlarını açıklamada önemli bir yeri olduğu" görüşündedir. Şiirlerinin bir¬çoğunda çağdaşı şairlerden farklı ola¬rak yaşadığı devrin aktüel sayılabilecek konulan veya temayülleri yerine daha çok geçmişe dönük uhrevî ve mistik de¬nebilecek bir yoğunluk hâkimdir.
Şiirlerini Ses (1939), Hamle (1940), Gün (1941), Yeditepe (1950), İstanbul (1954-1956) ve Türk Sanatı (1958) gibi dergi¬lerde yayımlayan Âsaf Halet, şiirlerindeki mistik temayülleri anlattığı ve ruh an¬larının şiire nasıl hâkim olduğunu belirt¬tiği "Benim Gözümle Şiir Dâvası"[48] adlı bir seri makalede ise bütün ayrıntılarıy¬la poetikasını dile getirmiştir. Burada saf ve mücerret bir şiir anlayışından ya¬na olduğunu açıklayan Âsaf Halefe gö¬re, "Şiir denilen kelime arabeski, bize tıpkı hayatta olduğu gibi müşahhas mal¬zeme ile mücerret bir âlem yaratır". Bu yüzden o. "Şairin asıl sanatı ruh anlarını ifade etmekteki kabiliyetidir" der ve bu¬nu gerçekleştirmek için de kendisinin "bazı sadâ arabesklerini mânalarından tecrit ederek teşhir" ettiği gibi "güzel hayvanlar'a benzettiği değişik kültürle¬re ait sözlerle birlikte bir nevi mücerret şiir kabul ettiği tekerlemelere de şiirle¬rinde yer verir. Böylece sanatta hiçbir zaman eskimeyen şeyi yakalayan şair, her zaman yeni kalabilecek orijinal bir şiir dünyası kurmayı başarır. Onun şiiri bütün kültürlerden ve sanat anlayışla¬rından faydalanan, fakat şiir dışı unsur¬lara iltifat etmeyecek kadar kendine ye¬ten bir şahsiyetin şiiridir. Divan ve halk edebiyatları. Doğu ve Bat şiirleri, masal¬lar, folklor ve Hint mistisizmi, eski Mı¬sır ve Asur kültürleri. Cihangirde geçen çocukluk ve bütün bir İstanbul hayatı onun şiirinde bir araya gelir. Şiir dışın¬da divan edebiyatı. Fars edebiyatı, Hint ve Uzakdoğu kültür ve edebiyattan, ta¬savvuf ve Türk mûsikisi. Hint mistisiz¬mi ve Budist felsefeyle de meşgul olan Âsaf Hâlet'İn Ağaç, Büyük Doğu, İs¬tanbul ve Türk Yurdu gibi bazı dergi¬lerde kalan çeşitli makalelerinden baş¬ka kitap halinde yayımlanan eserlerinin sayısı şiir kitaplarıyla birlikte on beşi bulmaktadır.
Eserleri:
Şiir Kitapları.
1- He[49]. Bu ilk şiir kitabında hemen hepsi o devrin şiir anlayışından oldukça farklı kırk beş şiirle kitabın sonunda "Hırsız", Trilobit" ve "Cüneyd" adlı şiirlerin Fran¬sızca tercümeleri yer almaktadır.
2- Lâmelif[50]. İlkiyle aynı çizgi¬deki bu ikinci şiir kitabında ise sadece on şiir bulunmaktadır.
3- Om Mani Pad-me Hum[51]. Kitabın sonundaki bir notta, "Mevcudu kalma¬yan He ve Lâmelif kitaplarındaki şiirler bu kitaba alınmıştır" denmekle beraber buraya i-fe'den "Arif Dino"ya Kaside". "Bedri Rahmi". "Tevrat Şiiri" ve "Çemen¬lerde"; Lâmelif ten de "Lâmelif" ve "Radyo" adlı şiirlerin dışındaki diğer bütün şiirler alınmıştır. Burada aynca ilk iki ki¬tapta bulunmayan sekiz şiir daha bulun¬maktadır. Semih Güngör'ün hazırlamış olduğu kitapta ise[52] bunların dışında şairin çe¬şitli dergi ve gazetelerde yayımlanan do¬kuz şiiri yer almaktadır.
Diğer Eserleri:
1- Mevlâna'nm Rubai¬leri[53]. Mevlânâ'nın rubai¬lerinden yapılan bir seçmedir. Rubailer bu eserde mensur olarak Türkçe ve Fran¬sızca'ya tercüme edilmiştir.
2- Mevlâna Hayatı-Şahsiyeti[54]. Mu¬tasavvıf ve şair Mevlâna Celâleddîn-İ Rû¬mî'nin içinde yetiştiği kültür çevresini, hayatını, tasavvuf! ve edebî şahsiyetiyle eserlerini ana hatlarıyla tanıtan el ki¬tabı mahiyetinde bir çalışmadır. Ayrıca Mevlânânm Fransızca ve İngilizce'ye çev¬rilen eserlerinden örnekler verilmekte, kitabın sonunda da bir indeks yer al¬maktadır.
3- Molla Cami[55]. İranlı mutasavvıf şair Molla Câmrnin ha¬yatı ile edebî ve tasavvuf! şahsiyeti üze¬rine yapılmış bir incelemedir.
4- Konu¬şulan Fransızca[56]. Kitabın kapağında, konuşulmakta olan Fransızca'da kullanılan bütün tabir ve atasözlerini içine alan bu eserin konuş¬ma ve tercümedeki bazı güçlükleri hal¬ledecek mahiyette yardımcı bir ders ki¬tabı olduğu belirtilmektedir.
5- Eşrefoğlu Divanı[57]. XV. yüzyılın önde gelen Türk mutasavvıf şairlerin¬den biri olan ve tasavvufun daha ziyade halk arasında yayılmasında tesirlerini yakın zamana kadar sürdüren Eşrefoğ-lu Rûmî hakkında geniş bir inceleme ile divanından seçilmiş hece ve aruz vezniy-le şiirlerden meydana gelmektedir. Eser¬de ayrıca zengin bir bibliyografya da yer alır. Divan "dan seçilen şiirlerden sonra kitabın son kısmında eserde geçen dinî-tasawufî mahiyette bazı kelimelerle terimlerin açıklaması yapılır.
6- Seçme Rubailer[58]. Eserde, rubâî türü hakkında bir incelemeden sonra değişik konularda Ömer Hayyâm. Mevlâna. Hâfız-ı Şîrâzî, Molla Câmî, Hucen-dî, Sultan Veled. Ebû Said ve Ubeyd-i Zâkânî gibi şairlerden seçilmiş 252 ruba¬inin mensur tercümesi yer alır. Kitabın sonunda ayrıca rubaileri tercüme edilen şairlerin kısa biyografileri verilmiştir.
7- Pali Metinlerine Göre: Gotama Buddha[59]. Eser iki ana bölümden meydana gelmektedir. Yazarın kendi kaleminden çıkan "Buddha ve Budizm Hakkında Deneme" adlı ilk bölüm, Türkçe'de konuyla ilgili en geniş İncelemelerden biridir. İkinci bölüm ise "Pali Şeriatine Göre: Buddha'ya Dair Metinler" başlığı¬nı taşımakta ve Budistler1 in kutsal ki¬taplarından çevrilen çok sayıda metni ihtiva etmektedir. Ayrıca kitabın sonun¬da geniş bir bibliyografya ile indeks bu-lunmaktadır.
8- Les Roubaiat de Mev¬lânâ d'Jelal-eddin Roumi[60]. Mevlânâ'nın sadece Türkiye'de değil Ba¬tı dünyasında da tanınması için Fransız¬ca'ya çevirmiş olduğu bir kısım rubaile¬rinden meydana gelmektedir.
9- Divan Şiirinde İstanbul[61]. Kısa bir önsözden sonra, şiirlerinde Avnî mah¬lasını kullanan Fâtih Sultan Mehmed'-den başlayarak XIX. yüzyılın sonlarında yaşamış Münif Paşa'ya kadar seksen beş kadar divan şairinin doğrudan doğruya İstanbul'la ilgili kaside, gazel, şarkı, kı¬ta, mesnevi vb. türlerdeki şiirlerin bir araya getirilmesinden oluşan bir anto¬lojidir. Kitabın sonunda geniş bir lügat¬çe ile şiirlerin seçildiği kaynaklardan olu¬şan bir bibliyografya ve indeks yer al¬maktadır.
10- Naima[62]. Os¬manlı vak'anüvisi Naîmâ'nın hayatı ve Ravzatü'l-Hüseyin adlı meşhur tarihi¬nin kısaca tanıtıldığı bir giriş bölümün¬den sonra kitaptan seçilmiş altı parça¬ya yer verilmiştir.
11- Ömer Hayyam[63]. Kitabın başında dünya ede¬biyatında rubaileriyle tanınan Ömer Hay-yâm'ın hayatı ve edebî kişiliği hakkında yazılan bir inceleme yer alır. Yazar bu¬rada Önce rubâî nazım türünü tanıttık¬tan sonra bu türün tanınmış şairlerini zikreder. Daha sonra ana hatlarıyla Hay-yâm'ın hayatını ve rubailerini eie alarak Hayyâm hakkında araştırmalar yapan yerli ve yabancı yazarlardan bahseder. Bu kısımdan sonra da Hayyâm "in 400 kadar rubaisinin mensur tercümesi yer alır.
12- Mevlâna ve Mevlevîlik[64] Daha Önce yayımlanan Mevlâ-nâ ile ilgili çalışmasının yeni araştırma ve neşirler ışığında oldukça genişletilmiş bir şekli olan bu eserde iki ana bölüm halinde Mevlânâ'nın hayatı, şahsiyeti ve eserleri incelendikten sonra zengin dip notu ve açıklamalarla Mevlânâ'nın eser¬lerinden seçme parçalar yer alır. Eserin ikinci bölümünde ise âdet. erkân ve ge¬lenekleri içinde Mevlevi tarikatı anlatıl¬maktadır. Kitabın sonunda Mevlânâ ve Mevlevîlikle ilgili zengin bir bibliyograf¬ya yer alır. Eser bu konudaki çalışmala¬rın en muteberlerinden biridir.
13- Ha¬rikulade Masal[65]. Âsaf Halet Mustafa Bay-dar'la yaptığı konuşmada bu kitaptan "son ilim cereyanlarının kâinat hakkın¬daki donneleri" diye bahsetmektedir. Ba¬zı fotoğrafların da yer aldığı eserde ana hatlarıyla kâinatın oluşumu, güneş, gü¬neş sistemi, dünya, yer kürenin tarihi, yeryüzünde hayat, insan ve insan ırkları İle yeryüzündeki diller üzerinde durulmaktadır.
