Türkistan Milli Mücahidi: Baymirza HAYİT'İ kaybettik.
Rafet KARANLIK 01 Ocak 1970
Baymirza Hayit, Özbekistan'ın Fergana vadisi, Naman-gan vilayetinin,Yargorgan köyünde 17 Aralık 1917'de doğdu. Özbek Türklerinden olan Baymirzanın annesinin adı Rabiya,baba adı Hayit Mirza Mahmutmirzaoğlu'dur.
1923'lü yıllarda Baymirzanın ilk eğitim hayatı mahalle mektebinde din eğitimiyle başlar. Bir yıl sonra Cedit Mek-tebine yazılan Hayit, Okulun dördüncü sınıfından Naman-gan Vilayeti Talim Terbiye Teknikleri Okuluna geçir. Yaz-maya ve okumaya son derece meraklı olan Hayit ilk yazı-larını okulun duvar gazetesi olan "Bizim Fikir" de neşre-der. Okuldaki sosyal faaliyetlerde devamlı olarak göze batan Baymirza, kısa bir zaman içerisinde Türkistan milli-yetçi aydınlarından olan Süleyman Çolpan, Gafur Gulam, Safizade ve Refik Mümin'le tanışır. Ceditçi ve Türkbirlikçi aydınların, toplandığı Çınaraltı kahve muhitinde Usta-Çırak usulüne göre Hayit edebiyat ve Musiki sohbetlerine katılır. Çınaraltı muhiti, Hayit' in daha sonraki yıllarını ma-nalandıracak olan tarih ve millet şuuru almasının yanında yol, yordam, usûl, erkân öğreten ikinci bir okul vazifesini görmüştür.
1933 yılı Sovyetler Birliği için çok mühim bir yıldır.Çünkü bu yıllar da Türk kasabı Stalin'in ortaya çıktığı yıllardır.
1943'te kazanmış olduğu yüksek okul imtihanı ile önce Andican vilayeti Sulama (Ziraat) Okuluna, ardından Ho-kand vilâyetindeki Tıp Fakültesine girse de, bu okullara bir türlü ısınamamıştır. Bu okulları bırakıp, Türkistan Sovyet Muhtar Cumhuriyeti'nin 1920-1921 yılları arasında Sa-vunma Bakanlığı yapmış Ustubayev vasıtasıyla Taşkent Üniversitesi'nin Tarih Fakültesi'ne kaydolur.
Hayit Taşkent Üniversitesinin Tarih bölümünden 1937'de mezun olur. Okul yılları boyunca, yaz tatillerinde kolhozlarda çalışırken, Stalin diktasının en acı örnekleriy-le karşılaşır. Hayit' in yetişmesinde önemli rolleri olan Öz-bekistan Milli İttihat Partisi Başkanı Feyzullah Hocayev, Özbekistan Komünist Partisi Sekreteri Ekmel İkram, bü-yük şairlerden Abdülraif Fıtrat ve Süleyman Çolpan gibi tanınmış simalar ve öğretmenler Stalin rejimi tarafından tamamen temizlendiğinden, okullarda eğitim verecek öğ-retmen kalmadı. Sovyet hükümeti yüksek okullarda oku-yan öğrencilerin hızlandırılmış eğitime tabi tutup nizami eğitim enstitüsü'nde üç aylık kurs sonunda öğretmen ola-rak görevlendirmektedir. Bu yoldan Enstitü'yü başarıyla bitiren Hayit, önce Turokargan rayonunda, ardından Sir-Derya boyunda Camacoy ve Sayram köy okullarında öğ-retmenlik yapıp ardından Rayun(Kaza) maarif müdürlü-ğüne tayin edilir. Bu arada Taşkent'e gidip üniversitedeki imtihanlarına girer. 30 Ekim 1939'da yüksek dereceyle Taşkent Üniversitesini bitirdiğinde,Hayıt'ı 2.Dünya harbi-ne çağırırlar. NKVD' nin gözdağı vermek için tutuklamala-ra başlaması üzerine, Lenin'in karısı Nadya Krupskaya'ya mektup yazar. Fakat bu durumu değiştirmez.
Cepheye gitme-den on beş gün önce annesinin ıs-rarıyla Tohtahan adında bir kızla evlenir. Hayit, bir daha eşini göre-mediği gibi, ondan olan çocuğunu da tam elli iki yıl son-ra görebilir. 23 Aralık 1939' da Namangan'dan yola çıkan Hayit, okul tatillerinde Sovyet sistemine göre askerlik eğitimi almış oldu-ğundan Kızıl ordu' ya Teğmen rütbesiyle katılır. Po-lonya cephesinde Çijov şehrine gelir. Savaş içinde Tankçı sınıfı kursuna tabi tutulur. Polonya cephesin-de savaşa katılır. Almanlarla yapılan savaş esnasın-da Beyaz Rusya'nın Slutsk şehri yakınlarında (1941'de) Almanlara esir düşer. Alman esir kampla-rında uzun ve son derece ağır şartlar altında ölümü beklediği günlerde, Türkistan'ın Türkçülerinden olup 1920'lerde Rusya'dan kaçıp, Paris'e yerleşen Mus-tafa Çokay' ın yardımıyla kamplardan kurtulur.
Almanların ,Ruslara karşı kurduğu Türkistan lejyo-nunda görev alan Hayit, Almanların teslim olmasıy-la, müttefik kuvvetlerin Stalin'le anlaşmaları gereği birkaç kere daha ölümden kıl payı kurtularak, savaş sonrası Almanya'ya yerleşir.
1947'de Münster/ Westfalen Üniversitesinin Felse-fe Fakültesine yazılan Hayit, bundan böyle hayatını vakfedeceği Sovyet araştırmalarıyla, Sovyetler Birli-ği içindeki Türk halklarının siyasi, tarihi ve dini mese-leleri üzerine çalışmaya başlayacaktır. 1950'de par-lak bir dereceyle, hazırlanmış olduğu Türkistan (Hokand ve Alaş urdu) Milli hükümetleri adlı teziyle Felsefe doktoru unvanını kazanır.
1950'de Alman Ruth hanımla evlenen Hayıt'ın bu evlilikten Ertay ve Mirza adında iki oğlu Dilber adında bir kızı ayrıca Özbekistan 'da evlendiği ilk eşinden olma Bekmirza adında bir oğlu vardır.
Türkistan milli mücadele hareketi önderlerinden olan Dr. Baymirza Hayit 31 Ekim 2006 tarihinde yaşamını sürdürmüş olduğu Köln şehrinin Porz hastahanesinde vefat etti.
Türkistan davasının savunucularından, Sovyetler Birliği rejim muhalifi Dr. Baymirza Hayit, Almanya'nın Köln kentindeki Merheim Askeri mezarlığında 07.11.2006 Salı günü İslami törenle toprağa verildi.
Köln DİTİB Merkez Camii'nde başlayan cenaze merasimine Avrupa'daki Türk kuruluşlarının yöneti-cileri ile Türk Dünyası'nın temsilcileri katıldı. Eski Başbakanlardan Bülent Ecevit'in vefatı nedeni ile Türk Hükümeti yetkililerinin katılmadığı törende bir konuşma yapan Baymirza Hayit'in oğlu Ertay Hayit, babasının Türkistan mücadelesini anlattı.
Cenaze merasimine Türk Federasyon adına genel başkan Cemal Çetin, ATİB genel başkanı Fikret Ekin ve ATİB onursal başkanı Musa Serdar Çelebi, Avru-pa Demokrasi Vakfı başkanı Aydın Yardımcı, DİTİB genel başkan yardımcısı Hayati Önel, Avrupa Cem Vakfı Genel koordinatörü Alişan Hızlı, Batı Avrupa Kırım Türkleri Dayanışma ve Kültür Merkezi genel başkanı Rafet Karanlık, Köln Kazak Derneği yöneti-cileri, Amerika'daki Türkistan Cemiyeti başkanı Hab-dullah Hoca ve Enver Bek ile Avrupa'da yaşayan Türk Dünyası derneklerinin yöneticileri ile hemşerisi olan Özbek Türkleri katıldı.
Türk Federasyon başkanı Cemal Çetin yaptığı ko-nuşmada “Biz, onun açtığı yolda yürümeye devam edeceğiz. Bu ulu çınar yolumuzu aydınlatmaya devam edecek” derken diğer kuruluş liderleri de Baymirza Hayıt'ın Türkistan davası için yaptığı mücadeleyi dile getirdiler.
Ukrayna Parlamentosu milletvekili ve Kırım Türkle-ri lideri Mustafa Cemiloğlu ise Ukrayna Parlamento-sunun gündeminden ötürü cenazeye gelemedi. Batı Avrupa Kırım Türkleri Dayanışma ve Kültür Merkezi Genel Başkanı Rafet Karanlık aracılığı ile bir taziyet mesajı gönderen Kırım Tatar Milli Meclisi başkanı Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu mesajında; “Türk Dünyası, Sayın Baymirza Hayıt bey'in ölümüyle çok değerli bir yazarını, tarih araştırmacısını ve siyaset adamını kaybetmiştir. Bu kayıp nedeniyle Kırım Türkleri de Türk Dünyasının diğer toplulukları gibi büyük bir üzüntü içindedir. Sayın Baymirza Hayıt bey'in tarihimiz ve insanlarımız için yaptığı hizmetler, bir dava insanı olarak tarihe yaptığı katkıları saygıyla ve gönül borcuyla anılacaktır. Kırım Tatar Milleti; Baymirza bey'e Allah'tan rahmet, geride kalan ailesi-ne ve dostlarına sabır diler.” Dedi
Din Hizmetleri Ataşesi Hasan Çınar'ın kıldırdığı cenaze namazından sonra Köln-Merheim Askeri mezarlığına götürülen cenaze gözyaşları içinde içlerinde Almanların da bulunduğu bir kalabalık tara-fından defnedildi.
Türkistan'dan getirilen topraklar mezarına serpilir-ken Özbekistan'da da aynı anda gıyabi cenaze na-mazı kılındığı öğrenildi.
