(1885-1958) Türk romancısı, gazeteci ve şair.
Asıl adı Hüseyin Avni'dir. İlk yazıların¬da Enis Avni, daha sonra da Aka Gün¬düz adını kullandı ve bu sonuncu isim¬le tanındı. Rumeli'de Alasonya kasaba¬sında doğdu. İlk tahsilini Serez ve Sela¬nik'te yaptı; Selanik Rüşdiyesi'nden son¬ra Egrikapı Sırp Rüşdiyesi'ne devam et¬ti. Okumasını istemeyen üvey annesin¬den kaçıp İstanbul'a geldi ve sırasıyla Galatasaray, Edirne ve Kuleli askerî ida¬dilerinde okudu. Harbiye'nin ikinci sını-fında iken siyasete karıştığı için hasta¬lığı da bahane edilerek okuldan ihraç edildi ve tekrar Selânik'e döndü. Daha sonra Paris'e gitti; orada College de France. Paris Güzel Sanatlar Okulu ve Hukuk Fakültesi'nde iki buçuk yıl çeşit¬li derslere devam ettikten sonra İstan¬bul'a döndü. Hariciye gümrüğünde bir memuriyete tayin edildi. Bu vazifede çok kalmadan Selanik'te ikamete mecbur olarak sürgün edildi. 31 Mart Vak'ası sırasında Hareket Ordusu ile birlikte İstanbul'a geldi (1909) Adanadaki Er¬meni ayaklanması üzerine oraya vali ta¬yin edilen Bahriye nâzın Büyük Cemal Paşanın maiyetinde, on dört ay Adana vilâyet meclisi başkâtipliğinde bulundu. Bu sırada Adana Vilâyet Gazefesi'nde birçok yazısı çıktı. İstanbul'a döndük¬ten sonra matbuat hayatına atıldı. İs¬tanbul'un işgali üzerine İngilizler tara¬fından Malta'ya sürüldü. Sürgün dönü¬şü Ankara'ya giderek Millî Mücadeleye kalemiyle katıldı ve Paşa Kâzım ile Ana¬dolu'da Peyâm-ı Sabah (1920) gazete¬sini çıkararak İstanbul'da Millî Mücade¬le aleyhinde yazılar neşreden Peyâm-ı Sabah'a karşı çıktı ve muhaliflerin sin¬dirilmesinde rol oynadı. Cumhuriyetten sonra Millî Mücadele'yi yücelten ve Cumhuriyefin resmî prensiplerini yaymaya çalışan eserlerini yayımladı. 1932-1946 yıllan arasında Ankara milletvekilliği yaptı. 6 Kasım 1958'de öldü.
Edebiyat dünyasına oldukça genç sa¬yılabilecek bir çağda, on altı yaşında, Edebiyât-ı Cedide şairleri tarzında man¬zumeler yazmakla giren Aka Gündüz, Enis Safvet, Avni. Muallim ve Serkenkebîn takma adlarıyla edebî ve mizahî birçok şiir ve yazı kaleme almıştır. 1901 Martında Mecmûa-i Edebiyye'de (1315-1318) çıkan bir şiirle yayın dünyasına ayak basmış, daha sonra Selanik'te ya¬yımlanan Çocuk Bahçesi (1903) ve Genç Kalemler (1911) dergilerinde yer alan yazılarıyla edebiyat çalışmalarını sürdür¬müş ve kısa sürede tanınmıştır. Sela¬nik'te haftalık Kadm gazetesini yayım¬lamış (1908) ve burada Seniha Hikmet adıyla yazdığı şiir ve makaleler ilgi uyan¬dırmıştır. Karagöz (1908) gazetesinin başmuharrirliğini yapmış. Ubeydullah Efendi ile birlikte Hak Yolu adlı bir ak¬şam gazetesi de çıkarmıştır (1910). Da¬ha sonra İstanbul'da Ercümend Ekrem (Talu) İle beraber mizahî Alay dergisi¬ni yayımlamıştır (1920). Sabah (1889), Zaman (1909), Hizmet 119251, Ahenk (1928), Tercüman (1887-1917], Tanin (1324-1341), ileri (1334-1340), Hâkimi-yet-i Milliye (1336-1928) gibi birçok ga¬zetelerde yayımlanan şiir, hikâye, roman ve makaleleriyle gazetecilik ve yazarlığı sürdürmüştür.
Asıl şöhretini millî edebiyat cereya¬nına katıldıktan sonra kazanan Aka Gündüz. 1923'ten önce yayımladığı eser¬lerinde, daha çok, Türklük duygusuyla Rumeli'de düşman elinde kalan Türk toprakları karşısında duyduğu ıstırabı. bir avuç Türk'ün bu topraklarda verdiği kahramanca mücadeleyi dile getirmiştir. Cumhuriyetten sonra neşrettiği eserle¬rinin büyük bir kısmı ise doğrudan doğ¬ruya tezli roman niteliğinde olup ele al¬dığı zaman dilimi, imparatorluktan millî devlete geçiş dönemidir. Romanlarında kadın ve çocuk terbiyesi, suça ve fuhşa sürüklenmenin sosyal-psikolojik sebep¬leri, bâtıl inançların kötü etkileri, sava¬şın doğurduğu ekonomik ve ahlâkî çö¬küş, inkılâplardan sonra ortaya çıkan yeni ve yerli hayat tarzının müdafaası ön planda bulunmaktadır. Devrinde ge¬niş bir okuyucu kitlesi tarafından tutul¬muş ve eserleri okunmuş bir yazar olan Aka Gündüz'ün şiir, hikâye, piyes, ro¬man, mizahî hikâye, fıkra ve çocuk hi¬kâyesi türlerinde yetmişe yakın eseri yayımlanmıştır. Şiirlerinden bazıları bestelenmiş ve sevilen şarkılar arasında yer almıştır.
Eserleri
Coğu devrin gazete ve mec¬mualarında tefrika edilen ve bir kısmı bu halde kalan eserlerinden kitap halinde basılan başlıcaları şunlardır:
Şiir ve Piyesleri:
Bozgun [16]; Muhterem Katil [17]; Yarım Türkler [18]; Be¬yaz Kahfaman [19], Ya¬rım Osman [20]; Mavi Yıldırım
Hikâye ve Romanları:
Türk Kalbi (22); Türkün Kitabı [23]; Kurba¬ğacık [24]; Bu Toprağın Kız¬ları [25]; Hayattan Hikâyeler [26]; Dikmen Yıldızı [27]; Odun Kokusu [28]; Tank-Tango [29]; İki Süngü Arasında [30]; Yaldız [31]; Çapkm Kız [32]; Aysel [33]; Ben Öldür¬medim [34]; Onların Romanı [35]; Kokain [36]; Üvey Ana [37]; Üç Kızın Hi¬kâyesi [38]; Aşkın Temizi [39]; Çapraz Delikanlı [40]; Zekeriya Sofrası [41]; Mezar Kazıcıları [42]; Giderayak [43]; Yayla Kim [44]; Türk Duygusu [45]; Bebek [46]; Bir Şoförün Gizli Defteri [47]; Sansaros [48]; Eğer Aşk [49]; Bir Kızın Masalı.
Çocuk Kitapları:
Gazi'nin Gizli Ordusu [51]; Demirelin Hikâyeleri [52]; Meçhul Asker [53]; Köy Mualli¬mi [54]; Yılmazların İkizleri
Bunlardan İki Süngü Arasında ve Bir Şoförün Gizli Defteri adlı eserleri filme alınmıştır. Eserlerinin geniş bir listesini Ferit Ragıp Tuncor. Yeni Defne'de ve Abide Doğan, Aka Gündüz adlı eserinde vermişlerdir.
