OSMANLI BEYLİĞİ’NİN KISA SÜREDE BÜYÜMESİNİN NEDENLERİ?
Ayten DİRİER 01 Ocak 1970
27 Ocak 1299… Osmanlı Beyliği’nin resmî kuruluş yılı…
Anadolu Selçuklu Devleti’nin 1243 Kösedağ Savaşı’nda Moğollara boyun eğmesinden sonra, Türk Veraset Sistemi gereğince Türk Beyleri bulundukları yerlerde devlet teşkilâtlarını kurarak, bağımsızlık için zaman kollamaya başladılar. Türkiye Tarihi’nin III. Evresini oluşturan II.Dönem Selçuklu Beylikleri kuruluş yılına göre şunlardır:
*Anadolu Selçuklu Beylikleri
1-Karamanoğulları - Konya : 1256-1483,
2-İnançoğulları - Denizli : 1261-1368,
3-Sahipataoğulları - Afyon : 1275-1342,
4-Pervaneoğulları – Sinop : 1277-1322,
5-Tacettinoğulları – Niksar : 1303-1415,
6-Eşrefoğulları - Beyşehir : 1280-1326,
7-Menteşeoğulları – Muğla : 1280-1424,
8-Dobruca- Tuna boylarında : 1281-1299,
9-Alaiye – Alanya : 1293-1421,
10-Karesioğulları – Balıkesir : 1297-1360,
11-Candaroğulları-Kastamonu : 1299-1462,
12-Osmanoğulları-Söğüt : 1299-1922, 623 yıl sürdü.
13-Germiyanoğulları – Kütahya: 1300-1423
14-Hamitoğulları - Isparta : 1301-1423,
15-Saruhanoğulları-Manisa : 1302-1410,
16-Aydınoğulları – Birgi/İzmir : 1308-1426,
17-Tekeoğulları - Antalya : 1321-1390,
18-Dulkadiroğulları – Maraş : 1339-1521,
19-Ramazanoğulları – Adana : 1325-1608,
20-K. Burhaneddin/Eretn - Sivas : 1381-1398
*1390 yılına kadar Beyliklerin çoğu Yıldırım Bayezit tarafından Osmanlılara bağlandı. 1402 Ankara savaşı’ndan sonra tekrar kurulanlar, Yavuz Selim dönemine kadar Osmanlılara tamamen bağlanıp, Anadolu Türk Birliği sağlandı.
*Osmanlı Beyliği’nin kurulması
Ertuğrul Gazi başkanlığında Söğüt ve Domaniç çevresine gelen Türkmen topluluğu, Alaaddin Keykubat zamanında .Ankara’nın batısındaki Karacadağ çevresine yerleştiler. Oğuzların Bozok kolunun Gün Han’a bağlı Kayı boyundan olan bu Türkmenler sonraları batıya doğru ilerleyerek Bizans sınırına yerleştiler. 1299’da Osman Gazi Beyliği kurdu. Söğüt kışlak, Domaniç yaylak merkez yapıldı.
*Osmanlı Beyliği’nin kısa sürede büyümesinin nedenleri?
Kayı Boyunun kurduğu Osmanlı Beyliği’nin en küçük olduğu halde, kısa sürede büyüyüp, bir cihan imparatorluğuna dönüşmesi ve en uzun Türk devleti niteliğini kazanmasının nedenlerini 0 dönemin koşulları içinde irdeleyelim:
A-Siyasî etkenler
1-Coğrafî konum : XIII. asırda Anadolu’da; Anadolu Selçuklu Devleti, Bizans İmparatorluğu, Trabzon Rum İmparatorluğu, Venedik ve Ceneviz kolonileri, Anadolu Türk beylikleri bulunmaktaydı. Anadolu’da siyasî birlik olmayıp, bu devletlerin hepsi İran’da bulunan İlhanlı (Moğol) devletine vergi veriyordu. Osmanlı Beyliği, Anadolu’nun batısında Moğol etkisinden uzak, Hıristiyan ile Müslüman toprakların kesiştiği yerde, bir “Uc Beyliği” olduğundan batıya doğru genişleme şansı vardı.
2-Bizans’ın zayıf durumu : Sık yaşanan taht kavgaları, tekfurların merkezi dinlemeyip, halka zulmetmesi merkezi otoriteyi sarsmıştı. Bulgar, Sırp ve Türk saldırıları nedeniyle sürekli toprak kaybında olup, varlığını entrikalarla koruyordu.
3-Balkanlar’da birlik olmayışı : Bizans İmparatorluğu, Sırp, Bulgar, Macar ve Arnavutluk krallıkları; Eflak, Boğdan, Bosna, Hersek beylikleri bulunmaktaydı. Bu devletler arasında dinî ve siyasî çatışmalar vardı.
4-Avrupa’nın karışık durumu : Feodalite yönetiminin kralların yetkisini kısıtlaması; İngiltere ve Fransa arasındaki “Yüzyıl Savaşları” (1337-1431) nedeniyle süren kargaşa, Doğu ile ilgilenmelerini engelliyordu. Bu durum ve veba salgını Türk ilerleyişini kolaylaştırdı.
5-Devlet kurumlarını örgütlemedeki başarısı : Osmanlı Beyliği, Anadolu Selçuklu Devleti ile Bizans İmparatorluğu’nun kurumlarını harmanlayıp; Divan örgütü, medrese, düzenli ordu, iktisat, tımar sistemlerini kendine özgü bir şekilde geliştirdi.
6-Merkeziyetçi bir siyaset izlemeleri : Türk Töresine göre ülke topraklarının hanedan üyeleri arasında paylaşılması geleneğine son verilerek, Veraset Sisteminin değiştirilmesi; sık taht kavgaları ve ayaklanmaları önledi. I.Murat döneminde padişahın malı sayılan Osmanlı devleti, Fatih döneminde merkeziyetçi mutlak imparatorluk haline geldi.
B-Sosyal etkenler
7-Gaza ve cihad ülküsü nedeniyle diğer beyliklerle iyi geçinmeleri : Osmanlılar, ilk zamanlarda beylikler arasındaki mücadeleden uzak durdular. Gaza ve cihad anlayışı nedeniyle, Bizans’a karşı savaştıklarından diğer beylikler tarafından rahatsız edilmeyip, sürekli asker yardımı gördüler. Gaziler, Alpler, Erenler akın akın geliyordu.Rumeli'ye yönelik geçiş yolları osmanlıların denetimindeydi.
8-Sistemli iskan politikası : Osmanlı Fetihleri hiçbir zaman işgal ve istil amacı taşımamıştır. Fethedilen yerler, yeni bir yurt olarak değerlendirilmiştir. Fethedilen yerlerin elde tutulması için nüfus üstünlüğüne ihtiyaç vardır. Osmanlılar da fethettikleri yerlere, hemen doğudan gelen Türkmenleri, plânlı bir şekilde yerleştirdiler. Bu durum alınan bölgelerin kısa sürede Türkleşmesini sağlayıp, fetihlerin kalıcı olmasını sağlamıştır. Fethedilen yerlerde uygulanan tımar sistemi, nüfus iskan ve kültür politikası sayesinde devlet otoritesi sağlanmıştır.
9-Hoşgörü ve adalete dayalı yönetim : Fethedilen yerlerin toplumlarına inanç ve vicdan hürriyeti tanınıp, hayat tarzlarına karışılmadı.
Devşirme sistemiyle Hıristiyan çocukların Orduda yer alması sağlandı.
10-Şeyh Edebali’nin etkisi : Ahî şeylerinden Şeyh Edebali’nin kızı Balâ Hatun ile evlenen Osman Bey’in Ahî ve Lonca teşkilâtlarının desteğini alması.
Konukseverlik, cömertlik, zayıflara yardım, büyüklere saygı, dayanışma, dürüstlük, yiğitlik “eline, beline, diline sahip” ve mertlik gibi insanî sıfatları tavsiye eden Fütüvvet öğretisini benimsemeleri.
11-İlk on padişahın üstün yetenekli olması : Osman Gazi, Orhan Bey, I.Murat, Yıldırım Bayezit(I), Çelebi Mehmet(I), II.Murat, Fatih Sultan Mehmet(II), II.Bayezit, Yavuz Selim(I) ve Kanunî Sultan Süleyman’ın askerî, siyasî yönden üstün nitelikler taşımaları, büyümeyi hızlandırdı.
"Biz baniyi binasından biliriz..." Gibbons
C-Ekonomik etkenler
12-Bitek topraklara sahip : Bölge tarım ve hayvancılık için gerekli bitek topraklara sahipti. İpekçilik ve Kaplıcalar da önemli bir gelir kaynağıydı.
13-Ticaret yolları üzerinde olması : Çin’den gelen İpek(kara), Hindistan’dan gelen Baharat(deniz), Rusya’dan gelen Tahıl ve Kürk Ticaret yollarının üzerinde olması; ekonomisini güçlü kıldı.
Bu etkenlerle, sağlam temeller üzerinde kurulan Osmanlı Beyliği diğer beylikler arasında en küçük olduğu halde, kısa sürede güçlenip; Batı’ya taştı… Balkanlar’a yerleştikten sonra Anadolu Türk Birliğini sağlayıp, kısa sürede İstanbul merkezli bir Cihan İmparatorluğu oldu.
