EBÜ'T-TUFEYL
01 Ocak 1970
Ebü't-Tufeyl Âmir b. Vasile b. Abdillâh el-Leysî (ö. 100/7Î8-19) En son vefat eden sahâbî.
Uhud Gazvesi'nin cereyan ettiği yıl doğ¬du (3/625). Bazı kaynaklarda adının Amr olduğu zikredilmekteyse de doğrusu Âmir'dir. Benî Kinâne'ye mensup oldu¬ğu için Kinânî nisbesiyle de anılır. Hz. Peygamber'den başka dört halifeden, ayrıca Muâz b. Cebel, Huzeyfe b. Yemân, Abdullah b. Mes'ûd ve İbn Abbas gibi sa-hâbîlerden rivayette bulunmuştur. Ken¬disinden de Katâde b. Diâme, Zührt-AmT" b. Dînâr gibi tabiiler hadis rivayet etmişlerdir. Hayatının sekiz yılını Hz. Pey¬gamber devrinde geçirdiğini söylemiş. Resûl-i Ekrem'i veda haccında Kabe'yi tavaf ederken gördüğünü bizzat belirt¬miştir [1][192]. Hz. Ali'ye ya¬kınlığı ile bilinen Ebü't-Tufeyl yaptığı savaşlarda onun yanında yer almış, Hz. Ali'nin vefatından sonra Mekke'ye gide¬rek hayatının sonuna kadar orada kal¬mıştır. Anlaşıldığına göre Muâviye döne¬minde bir görevle onun yanına gitmiş, huzurda bulunan bazı kimselerin Hz. Ali ile yaptıkları savaşlarda Ebü't-Tufeyl'in kendilerine kılıcı ve diliyle çok zarar ver¬diğini hatırlatmaları üzerine her birine hakettiği cevabı vermiştir. Muâviye ken¬disine Hz. Ali'ye duyduğu özlemin derecesini sormuş, o da, "Hz. Musa'nın an¬nesi Musa'yı Nil'e bıraktıktan sonra onu nasıl özlediyse ben de o haldeyim, belki ondan da çok hasret çekiyorum" demiş¬tir. Hz. Hüseyin'in kanını yerde bırak¬mamak için Emevîler'e karşı açılan sa¬vaşlarda Muhtar es-Sekafî ile ön planda yer almıştır. Onun öldürülmesinin (67/ 687) ardından tarih sahnesinde görülme¬diği, ancak daha sonra İbnü'l-Eş'as'la birlikte yine Emevîler'e karşı harekete geçtiği söylenmektedir.
Ömer b. Abdülazîz devrine kadar ya¬şayan Ebü't-Tufeyl 100 (718-19) yılında Mekke'de vefat etti; böylece bütün as¬hap arasında en son vefat eden sahâbî olarak tanındı. Bu tarih 102, 104, 107, 108. 110 olarak da zikredilmiştir.
Ebü't-Tufeyl'in Kütüb-i Sitte'nln her birinde rivayetleri bulunmakta, on beş rivayeti de Ahmed b. Hanbel'in Müs-ned'inde yer almaktadır. Hz. Peygam-ber'in sekiz (veya yirmi beş) kadar hadi¬sini ve söylendiğine göre Hz. Ali'nin çeşitli söz ve haberlerini rivayet etmiştir. Şairlik yanı da bulunan Ebü't-Tufeyl'in şiirlerinden elli beyit el-Eğanî'de (XV, 148-156), İbnü'l-Eş'as'la beraber öldü¬rülen oğlu Tufeyl için söylediği bir mer¬siye de muhtelif kitaplarda bulunmak¬tadır.
Hz. Ali'ye yakınlığı sebebiyle "Şiî" diye de anılan Ebü't-Tufeyl, Hz. Ali'yi daha çok sevmekle beraber Hz. Ebû Bekir ve Ömer'in faziletini de kabul etmiş, Hz. Osman'ın şehâdetinden duyduğu üzün¬tüyü dile getirmiş ve Hz. Ali taraftarlığı sebebiyle Hâricîler'in düşmanlığını ka¬zanmıştır.
Şiî muhaddis Abdülazîz b. Yahya el-Celûdî (ö. 332/944'ten sonra) Ebü't-Tu¬feyl'in hayatına dair Ahbâru Ebi't-Tu-ieyl adıyla bir eser yazmış, Tayyib Aş-şâş et-Tûnisî de Havliyyâtü'l-Câmiza-ti't-Tûrüsiyye'öe [2][193] onun hayatını ve şiirlerini incelemiştir.
