(1885-1958) Türk romancısı, gazeteci ve şair.
Asıl adı Hüseyin Avni'dir. İlk yazıların¬da Enis Avni, daha sonra da Aka Gün¬düz adını kullandı ve bu sonuncu isim-le tanındı. Rumeli'de Alasonya kasaba¬sında doğdu. İlk tahsilini Serez ve Sela¬nik'te yaptı; Selanik Rüşdiyesi'nden son¬ra Egrikapı Sırp Rüşdiyesi'ne devam et¬ti. Okumasını istemeyen üvey annesin¬den kaçıp İstanbul'a geldi ve sırasıyla Galatasaray, Edirne ve Kuleli askerî ida¬dilerinde okudu. Harbiye'nin ikinci sını¬fında iken siyasete karıştığı için hasta¬lığı da bahane edilerek okuldan ihraç edildi ve tekrar Selânik'e döndü. Daha sonra Paris'e gitti; orada College de France. Paris Güzel Sanatlar Okulu ve Hukuk Fakültesi'nde iki buçuk yıl çeşit¬li derslere devam ettikten sonra İstan¬bul'a döndü. Hariciye gümrüğünde bir memuriyete tayin edildi. Bu vazifede çok kalmadan Selanik'te ikamete mecbur olarak sürgün edildi. 31 Mart Vak'ası sırasında Hareket Ordusu ile birlikte İstanbul'a geldi (1909) Adanadaki Er¬meni ayaklanması üzerine oraya vali ta¬yin edilen Bahriye nâzın Büyük Cemal Paşanın maiyetinde, on dört ay Adana vilâyet meclisi başkâtipliğinde bulundu. Bu sırada Adana Vilâyet Gazefesi'nde birçok yazısı çıktı. İstanbul'a döndük¬ten sonra matbuat hayatına atıldı. İs¬tanbul'un işgali üzerine İngilizler tara¬fından Malta'ya sürüldü. Sürgün dönü¬şü Ankara'ya giderek Millî Mücadeleye kalemiyle katıldı ve Paşa Kâzım ile Ana¬dolu'da Peyâm-ı Sabah (1920) gazete¬sini çıkararak İstanbul'da Millî Mücade¬le aleyhinde yazılar neşreden Peyâm-ı Sabah'a karşı çıktı ve muhaliflerin sin¬dirilmesinde rol oynadı. Cumhuriyetten sonra Millî Mücadele'yi yücelten ve Cumhuriyefin resmî prensiplerini yaymaya çalışan eserlerini yayımladı. 1932-1946 yıllan arasında Ankara milletvekilliği yap¬tı. 6 Kasım 1958'de öldü.
Edebiyat dünyasına oldukça genç sa¬yılabilecek bir çağda, on altı yaşında, Edebiyât-ı Cedide şairleri tarzında man-zumeler yazmakla giren Aka Gündüz, Enis Safvet, Avni. Muallim ve Serkenkebîn takma adlarıyla edebî ve mizahî birçok şiir ve yazı kaleme almıştır. 1901 Martında Mecmûa-i Edebiyye'de (1315-1318) çıkan bir şiirle yayın dünyasına ayak basmış, daha sonra Selanik'te ya¬yımlanan Çocuk Bahçesi (1903) ve Genç Kalemler (1911) dergilerinde yer alan yazılarıyla edebiyat çalışmalarını sürdür¬müş ve kısa sürede tanınmıştır. Sela¬nik'te haftalık Kadm gazetesini yayım¬lamış (1908) ve burada Seniha Hikmet adıyla yazdığı şiir ve makaleler ilgi uyan¬dırmıştır. Karagöz (1908) gazetesinin başmuharrirliğini yapmış. Ubeydullah Efendi ile birlikte Hak Yolu adlı bir ak¬şam gazetesi de çıkarmıştır (1910). Da¬ha sonra İstanbul'da Ercümend Ekrem (Talu) İle beraber mizahî Alay dergisi¬ni yayımlamıştır (1920). Sabah (1889), Zaman (1909), Hizmet 119251, Ahenk (1928), Tercüman (1887-1917], Tanin (1324-1341), ileri (1334-1340), Hâkimi-yet-i Milliye (1336-1928) gibi birçok ga¬zetelerde yayımlanan şiir, hikâye, roman ve makaleleriyle gazetecilik ve yazarlığı sürdürmüştür.
Asıl şöhretini millî edebiyat cereya¬nına katıldıktan sonra kazanan Aka Gündüz. 1923'ten önce yayımladığı eser-lerinde, daha çok, Türklük duygusuyla Rumeli'de düşman elinde kalan Türk toprakları karşısında duyduğu ıstırabı. bir avuç Türk'ün bu topraklarda verdiği kahramanca mücadeleyi dile getirmiştir. Cumhuriyetten sonra neşrettiği eserle¬rinin büyük bir kısmı ise doğrudan doğ¬ruya tezli roman niteliğinde olup ele al¬dığı zaman dilimi, imparatorluktan millî devlete geçiş dönemidir. Romanlarında kadın ve çocuk terbiyesi, suça ve fuhşa sürüklenmenin sosyal-psikolojik sebep¬leri, bâtıl inançların kötü etkileri, sava¬şın doğurduğu ekonomik ve ahlâkî çö-küş, inkılâplardan sonra ortaya çıkan yeni ve yerli hayat tarzının müdafaası ön planda bulunmaktadır. Devrinde ge¬niş bir okuyucu kitlesi tarafından tutul¬muş ve eserleri okunmuş bir yazar olan Aka Gündüz'ün şiir, hikâye, piyes, ro¬man, mizahî hikâye, fıkra ve çocuk hi¬kâyesi türlerinde yetmişe yakın eseri yayımlanmıştır. Şiirlerinden bazıları bestelenmiş ve sevilen şarkılar arasında yer almıştır.
Eserleri
Coğu devrin gazete ve mec¬mualarında tefrika edilen ve bir kısmı bu halde kalan eserlerinden kitap ha¬linde basılan başlıcaları şunlardır:
Şiir ve Piyesleri:
Bozgun [1][16];
Muhterem Katil [2][17];
Yarım Türkler [3][18];
Be¬yaz Kahfaman [4][19],
Ya¬rım Osman [5][20];
Mavi Yıldırım [6][21]
Hikâye ve Romanları:
Türk Kalbi [7][22];
Türkün Kitabı [8][23];
Kurba¬ğacık [9][24];
Bu Toprağın Kız¬ları [10][25];
Hayattan Hikâyeler [11][26];
Dikmen Yıldızı [12][27];
Odun Kokusu [13][28];
Tank-Tango [14][29];
İki Süngü Arasında [15][30];
Yaldız [16][31];
Çapkın Kız [17][32];
Aysel [18][33];
Ben Öldür¬medim [19][34];
Onların Romanı [20][35];
Kokain [21][36];
Üvey Ana [22][37];
Üç Kızın Hi¬kâyesi [23][38];
Aşkın Temizi [24][39];
Çapraz Delikanlı [25][40];
Zekeriya Sofrası [26][41];
Mezar Kazıcıları [27][42];
Giderayak [28][43];
Yayla Kim [29][44];
Türk Duygusu [30][45];
Bebek [31][46];
Bir Şoförün Gizli Defteri [32][47];
Sansaros [33][48];
Eğer Aşk [34][49];
Bir Kızın Ma¬salı [35][50].
Çocuk Kitapları:
Gazi'nin Gizli Ordusu [36][51];
Demirelin Hikâyeleri [37][52];
Meçhul Asker [38][53];
Köy Mualli¬mi [39][54];
Yılmazların İkizleri [40][55]
Bunlardan İki Süngü Arasında ve Bir Şoförün Gizli Defteri adlı eserleri filme alınmıştır. Eserlerinin geniş bir listesini Ferit Ragıp Tuncor. Yeni Defne'de [41][56] ve Abide Doğan, Aka Gündüz adlı eserinde [42][57] vermişlerdir.
