Paralel
Süleyman Yaşar 01 Ocak 1970
İleride ne olacak kaygısıyla insanlar paralarını harcamaktan korkuyorlar. 2008 krizinin yaşattığı bir korku bu. İşte bu nedenle ekonomilerde durgunluk var. Özelikle Avrupa’da yoğun parasal genişlemeye rağmen ekonomi bir türlü canlanamıyor. Bu durumun bir benzeri daha önce 1929 borsa çöküşünün ardından sekiz yıl sürmüştü. Ve ekonomiler ancak İkinci Dünya Savaşı başlayınca canlanmıştı. Ama bu canlanma 60 milyon cana mal oldu.
İşte 1929 borsa çöküşünün ardından gelen bu durgunluk hâlini ele alan Nobelli iktisatçı Robert J. Shiller şimdi yaşanan ekonomik durumun eskiye benzediğini ileri sürüyor. Bu iki çöküş sonrası yaşananlar arasında paralellik kuruyor. Ve 2008 krizi öncesi ve sonrası Rusya ve Ukrayna’nın durumunu ele alıyor.
Shiller’in değerlendirmesi şöyle; 2002-2007 yılları arasında Rusya ve Ukrayna’da fert başına gelir, sırasıyla yüzde 52 ve yüzde 46 oranında çoğaldı. Ama 2008 krizinin ardından fert başına gelir artış hızı azaldı, hatta geçen yıl fert başına gelir Ukrayna’da yüzde 0,2, Rusya’da yüzde 1,3 oranında ancak çoğalabildi. İşte Shiller’e göre bu büyüyememe sorunu Putin’e Kırım’ı işgal kararı aldırdı.
Ve yine Shiller 1929 borsa çöküşü sonrası yaşanan durgunluğun Hitler ve Mussolini gibi otoriter liderleri ortaya çıkardığını ileri sürüyor. Ve Putin’in Kırım’ı işgal kararının Hitler ve Mussolini’yi ortaya çıkartan ekonomik koşullarla paralellik gösterdiğini söylüyor. Kısacaekonomide büyüme yavaşlayınca otoriter liderler ortaya çıkıyor Shiller’e göre.
İşte bu nedenle ekonomik büyümenin önündeki engellerin kaldırılmasını öneriyor Shiller. Hatta Rusya’ya uygulanan yaptırımların, --ekonomik durgunluğu derinleştireceğinden-- Ukraynalıların, Rusların ve Avrupalıların karamsarlığını çoğaltacağını söylüyor. Dolayısıyla yavaş büyüyen ekonomilerin Putin ve benzeri otoriter liderlere altyapı hazırlayacağını belirtiyor.
Peki, niye anlattık bütün bunları?
Şundan anlattık.
Son iki yıldır Türkiye’de büyüme hızı yavaşladı. Hatta fert başına gelir 2012 ve 2013 yıllarında sırasıyla yüzde 1,9 ve yüzde 0,9 oranında arttı. Yine bu yılın ilk altı ayında fert başına gelir 400 dolar gerileyerek 10.400 dolara düştü. Ekonomide beklentiler olumsuza dönüştü. İşte bu gerileme Türkiye için de bir otoriterleşme döneminin ipuçlarını veriyor. Hukuki öngörülemezlik, yatırım ikliminin bozulması sanki Shiller’in tespitini bu ülke için de doğruluyor. Hatta insanların mutlu yaşadığı devlet yerine, cihan devleti olma söylemi de bu yavaş ekonomik büyümenin bir yansıması herhalde.
