İBN ÂBİDÎN, Ahmed b. Abdülganî
İlyas Üzüm 01 Ocak 1970
Ahmed b. Abdilganî b. Ömer ed-Dımaşki (ö. 1307/1889)
Hanefî âlimi.
1238 (1823) yılında Şam’da doğdu. Yetiştirdiği âlimlerle meşhur olan İbn Âbidîn ailesine mensuptur. Gramer, mantık ve edebiyat alanındaki ilk bilgileri Alâeddin el-Âbidîn’den aldı. Amcası Muhammed Emîn Âbidîn ve fakih Hâşim et-Tâcî’den fıkıh ve hadis okudu. Amcazadesi Muhammed Alâeddin ile birlikte uzun süre Saîd el-Halebî’nin derslerine katıldı, ayrıca çevresindeki ilim adamlarından faydalanmaya çalıştı. Devrin meşhur âlimlerinden Ebû Bekir el-Kilâlî ve Muhammed el-Hattî’den çeşitli İslâmî ilimlere dair eserler okudu, katıldığı ilim halkalarında zekâsıyla dikkat çekti.
Bir taraftan klasik İslâmî ilimleri tahsil ederken diğer taraftan tasavvuf çevreleriyle irtibat kuran İbn Âbidîn, Nakşibendî şeyhi Muhammed el-Hânî vasıtasıyla Nakşîliğe ve Halvetî şeyhi Muhammed Mehdî el-Mağribî vasıtasıyla Halvetiyye’ye intisap etti. Daha sonra Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin eserlerini okuyarak onun vahdet-i vücûd anlayışına meyleden İbn Âbidîn, düşüncelerinin hulûl ve ittihada yol açtığını ileri sürerek İbnü’l-Arabî’ye ve onun şahsında tasavvufa karşı çıkan çevrelerle mücadele etti. Bu sırada tasavvufun mahiyetine dair yazdığı bazı küçük risâlelerde özellikle İbnü’l-Arabî’nin tasavvuf anlayışını övdü.
İbn Âbidîn, ilk olarak babasının imam olduğu Verd Camii’nde hatip olarak görevlendirildi, onun ölümünden sonra da caminin imamlığını yürüttü. Bu esnada çeşitli bölgelerden gelen öğrencilere ders vermeye başladı. Kaynaklarda belirtildiğine göre zaruret olmadıkça dışarı çıkmayan ve vaktini eğitim öğretime ayıran İbn Âbidîn, geniş ilmî birikiminden başka özellikle dengeli bir dinî hayat yaşadığı için kısa zamanda tanındı ve bilhassa fıkhî konulardaki derinliğiyle dikkat çekti. Vâdilacem ve Bellân gibi bazı küçük beldelerde müftülük görevinde bulunduktan sonra sekiz yıl kadar Şam müftüsü Mahmûd Hamza’nın yanında fetva emini olarak çalıştı. Son olarak temyiz meclisi üyeliğine getirildi. 26 Rebîülâhir 1307’de (19 Aralık 1889) Şam’da vefat etti ve Bâbüssagir’de amcası Muhammed Emîn İbn Âbidîn’in mezarının yakınında defnedildi.
Eserleri. İbn Âbidîn’in akaid, hadis, fıkıh, tasavvuf gibi konularda yirmiyi aşkın çalışması olup bunların başlıcaları şunlardır: el-Hibâtü’l-ilâhiyye bi’l-?akideti’l-İslâmiyye (Şam müftüsü Mahmûd Hamza’nın el-?Akidetü’l-İslâmiyye’sine yazdığı şerhtir); el-?Aka?idü’l-kalbiyye (itikadî konuları kelâm ve tasavvuf yönünden ele alan bir eserdir); Risâle fî mesâ?ili’l-?aka?id (genel akaid konuları yanında özellikle kader ve kazâ meselesine geniş yer verdiği bir çalışmasıdır); Risâle fi’l-kebâ?ir; Şerhu hadîsi “ihfazillâhe yahfazke”; Risâle fi’l-hadîs “es-sa?îdü Sa?îd fî batni ümmih”; Ref?u’l-iltibâs ?an bugyeti’n-nâs fî ahkâmi’t-tahâre ve’l-encâs; Şerhu ?İlmihâl (Şam müftülerinden Emîn el-Cündî’nin ilmihali üzerine yazılan şerhtir); Tahrîrü’l-akvâl fi’t-tehallus min mahzûreti’l ef?âl; Mir?âtü’s-süllâk li-mübtegi’s-sivâk; Süllemü’l-vüsûl li’l-felâh ve’l-hayri’l-mübîn bi-ihdâ?i sevâbi’l-a?mâl li’n-nebî ve’l-mü?minîn; Tebsıratü’s-sâlikîn bi-hüsni’l-edeb fî zivâci’n-nebî es-Seyyide Zeyneb; Nesrü’d-dürer ?alâ Mevlidi İbn Hacer (İbn Hacer el-Heytemî’nin Muhtasarü’n-ni?meti’l-kübrâ ?ale’l-?âlem bi-mevlidi seyyidi veledi Âdem adlı eserinin şerhidir); Tenbîhu zevi’l-İrşâd fî nefyi’l-hulûl ve’l-ittihâd; ed-Dürrü’l-eclâ bi-şerhi’d-devri’l-a?lâ. Son iki eser, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’ye nisbet edilen hulûl ve ittihad anlayışını reddedip onu savunmak amacıyla yazılmıştır. Müellifin bunlardan başka daha çok tasavvuf konularında küçük bazı risâleleri de vardır. Tamamı yazma halinde olan eserlerinin nüshaları Şam Zâhiriyye ve Âl-i Âbidîn kütüphanelerinde bulunmaktadır (M. Abdüllatîf Sâlih el-Ferfûr, s. 15-16).
