SADRİ MAKSUDİ ARSAL (1878-1957)
01 Ocak 1970
Cumhuriyetin kuruluş yıllarında düşün ve bilim hayatına büyük katkıları olan Ord. Prof. Sadri Maksudi Arsal, hukuk, tarih, felsefe, dilbilimi ve sosyoloji alanlarında çalışmaları ile ender bulunan çok yönlü bir düşünürdür. Sıradışı bir yaşam öyküsü olan ve milli tarihimiz açısından önemi büyük bu büyük Türk düşünürü ve devlet adamı, düşüncelerini kitapları, bilimsel makaleleri, gazete yazıları, üniversitedeki dersleri ve meclis kürsüsündeki konuşmaları ile yaymaya çalışmıştır.
Bilim adamı/Öğretim üyesi - Sadri Maksudi 1920'li yıllarda Paris'te Sorbonne Üniversitesi'nde Türk Kavimleri Tarihi dersini vermiştir. Atatürk'ün kendisini Türkiye'ye davet etmesi üzerine Paris'ten ayrılarak Ankara'ya gelmiştir.
Hukukçu - Paris Hukuk Fakültesi mezunu olan Sadri Maksudi Arsal, 1925'te kurulan daha sonra Ankara Hukuk Fakültesine dönüşecek Ankara Hukuk Mektebi'nin ilk hocalarındandır. Uzun yıllar bu fakültede ve daha sonra da İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinde ders vermiştir. Sadri Maksudi, Hukuk Tarihi Dersleri (1938), Hukukun Umumi Esasları (1937), Umumi Hukuk Tarihi (1941), Hukuk Felsefesi Tarihi (İstanbul 1946), Türk Tarihi ve Hukuk (İstanbul 1947) adlı eserleri ile hukuk eğitiminin gelişmesinde değerli katkılarda bulunmuştur. Ancak en önemli katkısı Türk Hukuk Tarihi disiplinini kurmuş olmasıdır. Bugün ülkemizde hukuk eğitiminin standart öğesi olan bu dersi dünyada ilk defa kendisi vermiş, temelini o atmıştır.
Dil ve Tarih Kurumlarının kuruluşundaki etkisi- Sadri Maksudi, Türk Dilini Tetkik Cemiyetinin (sonraları Türk Dil Kurumu) kuruluşunda olduğu gibi Türk Tarihini Tetkik Cemiyeti (sonraları Türk Tarih Kurumu)'nin kuruluşunda da öncü bir rol oynamıştır. 1930'da yayınlanan ve devrin resmi tarih tezini içeren Türk Tarihinin Ana Hatları kitabının yazarlarındandır. Dil devrimi konusunda ise Türk Dili İçin (1930) adlı eseri kaleme almıştır. Atatürk ünlü "Ülkesini, yüksek istiklalini korumaını bilen Türk milleti, dilini de yabanci diller boyunduruğundan kurtarmalıdır" özdeyişini Türk Dili İçin kitabına önsöz olarak kendi elyazısı ile yazmıştır.
Milletvekili - Atatürk'ün, bir "forum" ya da çalıştay gibi kullandığı sofrasının müdavimlerinden, bir başka deyişle Atatürk'ün fikirlerine danıştığı kişilerden biri olan Sadri Maksudi, tek parti döneminde 1931 ile 1935 yılları arasında Şebinkarahisar, 1935-1939 yılları arasında ise Giresun milletvekilliği yapmıştır. Bu tarihten sonra kendini bilimsel çalışmalara vermiş olan Sadri Maksudi'nin son siyaset deneyimi 1950-1954 yılları arasında Demokrat Parti'den Ankara milletvekilliğidir.
Milliyetçi - Sadri Maksudi nin en son çabası 'manevî vasiyetim' dediği, 1955 yılında yayımladığı Milliyet Duygusunun Sosyolojik Esasları adlı eserdir. Bu eserde yılların birikimini değerlendirerek milliyetçilik kavramını tartışmış ve modern bir milliyetçilik kuramı ortaya koymuştur. Kitabında "zamanımızın milliyetçiliğinin tıpkı din sahasındaki gibi rasyonelleşmesini, şovenizmden uzaklaşmasını"savunur. Sadri Maksudi Türk milliyetçiliğindeki yaygın hamasi milliyetçi söylemden uzak durmuştur.
Duma'da Kazanlıların ve Rusya Müslümanlarının Temsilcisi - Sadri Maksudi, sonradan "Türklere Türklüğü öğrettiler" denilecek olan, 1917'den itibaren Türkiye'ye gelen 'dış Türkler'dendi. Bugün Rusya Federasyonu içindeki özerk Tataristan Cumhuriyeti'nin başkenti Kazan'ın yakınlarındaki Taşsu köyünde Sadreddin Nizamettinoviç Maksudov olarak doğdu.'Arsal' Türkiye'de soyadı kanunu çıkınca kendi seçtiği bir addı. Rus Öğretmen Okulunda okuduktan sonra Paris'te Sorbonne Üniversitesinde Hukuk Fakültesini bitirdi. 1906 yılında Rusya'ya döndüğünde 1905 Rusya ihtilali sonrası hareketlenen siyasi ortamda Rusya Çarlık idaresinde Rusya Türklerinin haklarının savunulmasında faal bir rol oynadı. Rusya'da meşruti idarenin kurulması ile liberal eğilimli Kadet Partisi'nden seçilerek 1907 - 1912 yılları arasında II. ve III. Duma'da, çok genç yaşta milletvekilliği yapmıştır. Hem kendi milletini hem de Rusya'daki bütün Müslüman toplulukları temsilen bulunduğu Duma Meclisinde heyecanlı konuşmaları ile dikkatleri çekmiş ve Başkanlık Divanı üyeliğine seçilmiştir.1909 yılında İngiltere'ye giden parlamento heyetine dahil edildiğinde gözlemlerini aktardığı makaleler daha sonra İngiltere'ye Seyahat kitabında Kazan'da yayınlanmıştır.
Siyasi Lider/Devlet Adamı - Sadri Maksudi doğduğu topraklar üzerinde, on altıncı yüzyıldan beri ilk defa, yirminci yüzyılın başında , oluşan devlet yönetiminin lideridir. Bilindiği gibi, 1552'de Ruslar, Altınordu devletinin varislerinden Kazan hanlığını işgal etmişlerdir. Çarlık yönetiminin "Kazan guberniyası (eyaleti)" adını verdikleri bu topraklar, İdil (Volga) nehri ile Ural dağları arasında yer aldığı için günümüzde "İdil (Volga)-Ural" bölgesi olarak bilinmektedir. 1917 ihtilâli ile, Çarlık Rusya'sının bütün halkları gibi, "Müslüman" diye adlandırılan Rusya Türkleri de çeşitli siyasi faaliyetlere giriştiler. Değişik taleplerin ifade bulduğu "Müslüman kongreleri"ni takiben, 22 temmuz 1917 tarihinde anayasası Sadri Maksudi tarafından kaleme alınan, "İç Rusya ve Sibirya Milli-Medeni Türk-Tatar Muhtariyeti" devleti Ufa'da ilan edildi. Kısa sürede genel seçimler yapılarak Kasım ayında Milli Meclis oluşturuldu. Sadri Maksudi Milli Meclis'in başkanı seçildi. Aynı zamanda, devlet işlerini yürütmek üzere oluşturulan Milli İdare'nin de başkanı Sadri Maksudi'ydi. Bu muhtariyet, İdil-Ural üzerinde devletleşmeye doğru yol almaktaydı... Ancak Bolşevikler izin vermediler. 1918'de Milli Meclis kapanacak, 1919'da Milli İdare Bolşevikler tarafından lağvedilecektir. Sadri Maksudi, Finlandiya'ya kaçmayı başararak milletinin dâvasını Paris Barış Konferansında savunmak üzere Paris'e gider.
1957 yılında İstanbul'da vefat etmiştir.
