MUZAFFER SARISÖZEN (1900-1963)
SÜLEYMAN ŞENEL 01 Ocak 1970
Müzik folklorcusu, Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Yurttan Sesler Korosu’nun kurucusu, eğitimci, yazar.
Rûmî 1315 (1900) yılında Sivas’ta dünyaya geldi (bazı belgelerde doğum yılı mahkeme tashihiyle 1319 [1904] olarak geçmektedir). Sarıhatipzâdeler, Sarıhatipsözenzâdeler, Şeyhzâdeler, Saçlı Efendiler diye anılan, yetiştirdiği âlim, şair ve mûsikişinaslarla tanınan bir aileye mensuptur. Asıl adı Muzaffereddin Mazhar olup soyadı kanunundan önce Muzaffereddin, Muzaffer Sözen gibi isimleri kullanmıştır. Babası Nakşibendî şeyhi Hüseyin Hüsnü Efendi, annesi Zeliha Hanım’dır. Mekteb-i ibtidâîyi bitirmesinin ardından Sivas Sultânîsi’ne kaydoldu. Sekizinci sınıfta iken Çanakkale Savaşı’na gitmek için okuldan ayrıldı. Döndükten sonra 7 Aralık 1922’de mezun oldu. Bu arada Mekâtib-i ibtidâiyye muallim muavinliği imtihanını vererek Sivas Sanâyi Mektebi’ne muallim yardımcılığına getirildi (18 Kasım 1918). 31 Ağustos 1920’de ikinci defa askerlik yapmak için bu görevinden ayrıldı. Dönüşünde Sivas Muallim Mektebi’ne Türkçe öğretmeni oldu (2 Mart 1921). 1 Mayıs 1923’te Sivas Lisesi’nde mûsiki muallimi olarak görevlendirildi. 31 Ağustos 1927 tarihinde İstanbul Konservatuvarı Müdürü Yusuf Ziya Bey’in (Demirci) isteğiyle keman eğitimi almak üzere İstanbul Konservatuvarı’na gönderildi. 14 Mart 1929’da konservatuvardan mezun oldu ve Sivas Lisesi’ndeki görevine döndü.
Ahmet Kutsi Tecer’in 1930 yılı Eylülünde Sivas Lisesi’ne tayin edilmesi Sarısözen’in hayatı için yeni bir dönemin başlangıcı oldu. Sivas’ta maarif müdürlüğü de yapan Tecer’le 1931’de Halk Şairleri Koruma Derneği’ni kurdular. Sarısözen’in umumi kâtiplik görevini üstlendiği bu dernek çatısı altında Türkiye’de ilk defa düzenlenen halk şairleri bayramı (5-8 Kasım 1931) aralarında Âşık Veysel’in de bulunduğu on beş âşığın tanınmasına imkân sağladı. Sivas’ta görev yaptığı okullarda Türkçe ve mûsiki dersleri yanında tarih, coğrafya, tabiat bilgisi ve Fransızca dersleri de veren Muzaffer Sarısözen 19 Ekim 1933 tarihinden itibaren Sivas Lisesi’nde müdür yardımcılığı yaptı.
Sarısözen, 1936 yılında Ankara’ya çağrılarak Ankara Devlet Konservatuvarı’nın kuruluş günlerinde planlanan derleme gezilerini gerçekleştirecek heyet üyeleri arasında yer aldı. Atatürk’ün emriyle Mûsiki Muallim Mektebi’nden iki sınıf alınıp Ankara Devlet Konservatuvarı’nın kuruluşu gerçekleştirildi. Konservatuvarın bünyesindeki müzik arşivinin başına getirildiği halde tayini hemen yapılmayan Sarısözen, Sivas’tan başlatılan ilk derleme gezilerini gerçekleştirecek heyete derleyici sıfatıyla dahil edildi. Türk mûsiki tarihinde Ankara Devlet Konservatuvarı Derleme Gezileri olarak anılan ve 1937-1953 yılları arasında sürdürülen bu faaliyet, Dârülelhan’dan sonra Cumhuriyet döneminde yapılan ikinci ve en büyük organizasyondur. Muzaffer Sarısözen, 1 Kasım 1938’de Ankara Mûsiki Muallim Mektebi’nden sağlanan şan öğretmenliği kadrosuyla müzik arşivi şefliğine tayin edildi. Bu sırada yayım hayatına yeni başlayan Ankara Radyosu’nda halk müziği programlarını hazırlayıp sunan Sadi Yaver Ataman’ın 1940’ta ikinci defa askere alınması üzerine yayımdan kaldırılan program Sarısözen’in yönetiminde yeniden başlatıldı. Muzaffer Sarısözen tarafından kurulan, adını bir radyo programından alan ve günümüzde Yurttan Sesler Korosu olarak bilinen Türk halk müziği sanatçı kadrolarının ilk çekirdeği bu süreçte ortaya çıktı. Muzaffer Sarısözen, Ankara Radyosu bünyesindeki bu kadroların benzerlerini 1953’te İzmir’de, 1954’te İstanbul’da oluşturdu. Böylece Türkiye Radyo Kurumu bünyesinde derleme gezilerinde tesbit edilen türküleri geleneksel seslendirme prensipleriyle seslendiren sanatçı kadroları Muzaffer Sarısözen’in gayretleriyle kurulmuş oldu. Ömrünün son gününe kadar Ankara Devlet Konservatuvarı kadrosunda görev yapan Sarısözen burada folklor arşivi şefliği yanında çeşitli dersler verdi. 4 Ocak 1963 tarihinde Ankara’da öldü ve Cebeci Asrî Mezarlığı’na defnedildi.
Muzaffer Sarısözen, Türkiye Cumhuriyeti’nin kültür-sanat politikası doğrultusunda döneminde bilgilerinden yararlanılan başvuru kaynaklarının başında gelmektedir. Kaç türkü derlediği ya da derlenmesine ön ayak olduğu kesin olarak bilinmemekle beraber bu rakamın ortak derlemelerle birlikte 10.000 civarında bulunduğu söylenebilir. Ayrıca Ankara Devlet Konservatuvarı Folklor Arşivi / Müzik Arşivi şefliği adına kaynak kişilerden 1970’li yılların başına kadar özel derlemeler yapıldığı bilinmektedir. Sarısözen, resmî derleme gezileri dışında özel derleme gezileri de gerçekleştirmiş, kendisini ziyarete gelen mahallî sanatçılardan türküler kaydetmiş, özel yöre ve mekânlarda derlemeler yapmıştır. Radyo sanatçılarına öğretmek amacıyla Ankara Devlet Konservatuvarı arşivinden 1000’i aşkın usullü ve serbest ritimli ezgi başta olmak üzere kendi özel derlemeleri ve bazı piyasa plaklarından yazdıklarıyla birlikte 2000’e yakın halk mûsikisi eserini notaya alan Sarısözen onların profesyonel müzisyenlerce seslendirilmelerine imkân tanımış, bu notaları zaman zaman kitap ve makalelerinde yayımlamıştır. Notaya aldığı türkülerin büyük çoğunluğu 1970 yılından itibaren neşredilmiştir. Sarısözen, konserlerle halk müziğinin yaygınlaşması için büyük çaba göstermiş, bazı sinema film müziklerinde halk müziğini görsel olarak da geniş kitlelere sevdirmiş, öğrencilerinin doldurduğu plaklarda onlara yardım etmiştir.
Sarısözen halk oyunları konusunda da önemli hizmetlerde bulunmuştur. Figüratif / stilistik zenginliğe, türel çeşitliliğe ve kılık kıyafet renkliliğine sahip Türk halk oyunlarının ve bu çerçevede oyun müziklerinin yaşatıldığı yörelerden derlenip arşivlenmesi, yörelerinde koruma altına alınması ve yaygınlaştırılması konularında değerli katkılarda bulunmuştur. Yapı ve Kredi Bankası’nın finansörlüğünde 1950’de kurulan Halk Oyunlarını Yaşatma ve Yayma Tesisi / Vakfı adına İstanbul’da Açık Hava Tiyatrosu’nda 1970’li yılların başına kadar düzenlenen halk oyunları bayramlarının genel organizasyonlarında da katkıları olan Sarısözen, ayrıca oyun ekiplerinin çalıp çığırdıkları oyun havalarından kırk kadarını notaya almıştır.
Eserleri. 1. Seçme Köy Türküleri (İstanbul 1941). Birinci bölümde yetmiş üç parçalık küçük hacimli solfej notalarının, ikinci bölümde ülke genelinden seçilmiş türkü notalarının yer aldığı eserin halk müziği geleneğinden yararlanılarak hazırlanmış bol notalı ilk solfej eğitim kitabı olduğu söylenebilir. 2. Yurttan Sesler (Ankara 1952). Eserde yetmiş bir tanesi vokal ve vokal-enstrümantal, on beş tanesi enstrümantal toplam seksen altı nota vardır. Sarısözen bilhassa müzikal yapının kolayca algılanabilmesine imkân verecek bir yazım biçimini tercih etmiştir. 3. Türk Halk Musikisi Usulleri (Ankara 1962). Türk halk müziği başvuru kaynaklarının en başında gelen kitap büyük bir kısmı ilk defa yayımlanan orijinal müzik örnekleri, sınıflandırma yöntemleri, analitik düşünce yoğunluğu ve yine ilk defa ortaya konulan bilgiler bakımından büyük bir emek ürünüdür. Eserde vokal, vokal-enstrümantal ve enstrümantal tarzda 142 müzik örneğine yer verilmiştir. Sarısözen’in ayrıca 1935 yılında Seçme Halaylar adlı bir denemesinden bahsedilmektedir (Yılmaz, s. 17).
Muzaffer Sarısözen’in Altay Türkleri Halk Musikisi (Altay Halk Türküleri) adlı henüz yayımlanmamış önemli bir eseri daha vardır. 1955 yılında Doğu Türkistan ve Altaylar’dan Türkiye’ye göç eden Türkistan / Kazak Türkleri ile ikamet ettikleri Sirkeci ve Zeytinburnu göçmen misafirhanelerinde görüşerek derlemeler yapan Sarısözen, onlardan derlediği materyalleri 26 Haziran 1961 tarihinde Ankara Devlet Konservatuvarı Kitaplığı’na teslim etmiştir. Sarısözen bu derlemede toplam kırk esere yer vermiştir. Eserin bir kopyası, Kültür ve Turizm Bakanlığı Eğitim ve Araştırma Genel Müdürlüğü Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Şube Müdürlüğü Arşivi’nde bulunmaktadır. Eser hakkında Süleyman Şenel tarafından bir tanıtım yazısı yayımlanmıştır (“Türk Halk Musikisi Konusunda Yayımlanmamış Beş Kitap”, Müteferrika, sy. 4 [İstanbul 1994], s. 59-69). Sarısözen’in bunun dışında Toplu Halk Oyunlarından Sivas Halayları adlı basılmamış bir eseri de vardır.
Makaleler-Tebliğler. Muzaffer Sarısözen’in kaleme aldığı araştırma yazıları Duygu ve Düşünce (Sivas), Çorumlu, Ülkü, Güzel Sanatlar, Köy Postası gibi dergilerde; Ahmet Kutsi (Tecer) imzalı Sivas Halk Şairleri Bayramı broşüründe (1932) ve Ulus gazetesinde yayımlanmış, derlediği / notaya aldığı türkülerin notaları Sivas Halk Şairleri Bayramı broşürüyle (1932) Radyo ve Musiki Ansiklopedisi adlı dergilerde neşredilmiştir. Hayatta iken yayımlanmamış bazı makaleleri ile daha önce yayımlanmış bir kısım yazıları Yakutiye, Sivas Folkloru ve Türk Folklor Araştırmaları gibi dergilerde ve Şerif Baykurt’un Türkiye’de İlk Halk Oyunları Semineri adlı kitabında neşredilmiştir (1996).
Muzaffer Sarısözen hakkında üç kitap yayımlanmıştır: Alparslan Ayral, Muzaffer Sarısözen (Sivas 1995); Niyazi Yılmaz, Türk Halk Müziğinin Kurucu Hocası Muzaffer Sarısözen (Ankara 1996); Armağan Coşkun Elçi, Muzaffer Sarısözen: Hayatı, Eserleri ve Çalışmaları (Ankara 1997). Ayrıca F. Reyhan Altınay, Muzaffer Sarısözen’in Hayatı ve Türk Halk Müziğine Katkıları başlıklı bir yüksek lisans tezi hazırlamıştır (1993, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
