Âşık Mehmed 1556 – 1598
01 Ocak 1970
Osmanlı coğrafya ve kozmoğrafya bilgini (D. 1556-57, Trabzon - Ö. 1598, Şam). Trabzon’daki Hatuniye Medresesi müderrislerinden birinin oğludur. İlk tahsilini burada yaptı. Yirmi yaşlarında seyahate çıktı, yirmi beş yıl dolaştı. Bu arada doğuda ve batıda bazı seferlere katıldı, çeşitli yerlerde mahkeme kâtipliklerinde bulundu. Manisa’da bir buçuk yıl Şehzade Mehmed’in (III. Mehmed) divan kâtipliğini yaptı. Daha sonra Şam’a yerleşti ve orada öldü.
Âşık Mehmed, hayatının sonlarına doğru yazdığı Türkçe Menâzırü’l-avâlim adlı coğrafî, kozmografik ve topografik eseriyle tanındı. Eserin giriş kısmında Allah’ın varlığının delilleri, birinci bölümde kâinatın yaratılışı, gökler, yıldızlar, cennet ve cehennem, ikinci bölümde yeryüzü, sonuç kısmında ise dünyanın ömrü ve kıyamet söz konusu edilmiştir. Menâzırü’l-avâlim, Kâtib Çelebi’nin de başlıca kaynaklarındandır. Hatta Fr. Taeschner’e göre Kâtib Çelebi’yi, Cihannümâ’sını yazmaya sevkeden etkenlerden biri de Menâzırü’l-avâlim’dir. Bu eser, 17. yüzyıl coğrafyacılarından Ebû Bekir b. Behrâm tarafından da kaynak olarak kullanıldı ve Ortaçağ coğrafyacılığının son, Yeniçağ coğrafyacılığının ise ilk örneklerinden sayıldı. Türkiye içinde ve dışında birçok yazma nüshası vardır.
