Nihat Erim 1912 – 19.07.1980
01 Ocak 1970
Devlet adamı, hukukçu, öğretim üyesi (D.1912, Kandıra / Kocaeli - Ö. 19 Temmuz 1980, İstanbul). Tam adı İsmail Nihat Erim’dir. Galatasaray Lisesi ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi mezunudur. Doktorasını Paris Hukuk Fakültesi’nde yaptı. 1939’da Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kamu hukuku doçenti olarak atandı; 1941’de profesörlüğe yükseltildi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ndeki kamu hukuku derslerine ek olarak Siyasal Bilgiler Okulu’nda devletler hukuku dersleri verdi. 1945-50 yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) listesinden milletvekili seçilerek TBMM’ye girdi. Hasan Saka’nın kurduğu ikinci hükümette Bayındırlık Bakanlığı, Şemsettin Günaltay Hükümeti’nde Başbakan Yardımcılığı görevlerinde bulundu.
Nihat Erim, 1950 yılında CHP muhalefete düştükten sonra, Ulus gazetesinin siyasî müdürü ve başyazarı oldu. Bu arada üniversitedeki görevine döndüyse de kısa bir süre sonra istifa etti (1953). Ulus gazetesinin kapanmasından sonra Yeni Ulus ve Halkçı gazetelerini çıkardı (1953). Kıbrıs ile ilgili Londra görüşmelerine katıldı (1956). Başbakan Adnan Menderes’in isteği üzerine Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası’nın hazırlanışında görev aldı. Aynı yıl Avrupa İnsan Hakları Komisyonu’nun Türkiye üyeliğine seçildi; bu üyeliği 1962’ye kadar devam etti. Zürich ve Londra antlaşmalarından sonra Kıbrıs anayasasının hazırlanmasında Türk heyetine başkanlık etti (1959).
Erim, 1961’de CHP milletvekili olarak yeniden TBMM’ye döndü ve Cumhuriyet Halk Partisi Grup Başkan Vekili oldu. Merkezi Lahey’de bulunan Devletler Hukuku Enstitüsü’ne üye seçildi (1963). 1964 Seçimlerinde yeniden seçilerek, yeniden CHP Grup Başkan Vekilliğine getirildi. Birleşmiş Milletler’deki Kıbrıs görüşmelerinde Türkiye heyetine danışmanlık yaptı. 1961-70 yılları arasında Avrupa Konseyi’nde Türkiye Parlamentosu’nu temsil etti ve başkan yardımcılığı yaptı (1969).
CHP içinde Bülent Ecevit’in başlattığı Ortanın Solu hareketine katıldı, daha sonra CHP’den ayrılarak Cumhuriyetçi Güven Partisi’ni kuran Prof. Dr. Turhan Feyzioğlu’yla birlikte eski partisine muhalefet etti. 12 Mart 1971 askeri muhtırasının ardından, Başbakanlıktan çekilen Süleyman Demirel’in yerine ve partisinden ayrılması koşuluyla hükümeti kurmakla görevlendirildi. Böylece Adalet Partisi, Cumhuriyet Halk Partisi ve Milli Güven Partisi’nin desteğini alan partilerüstü I. Erim Hükümeti 26 Mart 1971’de kuruldu. Bu arada hükümette yer almaları için Dünya Bankası’nda çalışan eski plancılardan Atilla Karaosmanoğlu ile NATO Genel Sekreteri’nin birinci yardımcısı olan Osman Olcay yurda çağırıldı. Bu hükümetin üzerinde en çok konuşulan üyesi olan genç Karaosmanoğlu, yurda gelir gelmez Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak kabinedeki yerini aldı. Hükümette en önemli görevlerden birini, yani ekonomiyi düzeltme işini üstlenmişti.
Kapatby ReklamStore
İşbaşına gelmiş olan “teknokratlar hükümeti” “Ya reform yaparız ya gideriz” diyerek büyük iddialarla yola çıktı. Hükümet güvenoyu aldıysa ilk günden itibaren özellikle parlamento içinden küçümsenemeyecek bir dirençle karşılaştı. Bu dirence fazla dayanamayan Nihat Erim 26 Ekim 1971’de istifasını sundu. Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay istifayı kabul etmedi, hükümet ikna edildi ve yola devam kararı alındı. Erim başkanlığındaki teknokratlar hükümeti 3 Aralık 1971’e kadar yönetimde kaldı. Aralarında Türkân Akyol, Atilla Karaosmanoğlu, Mehmet Özgüneş, Selahattin Babüroğlu, Osman Olcay’ın da yer aldığı 11 bakanın istifa gerekçesini Atilla Sav şöyle açıkladı: “Yurdumuzun muhtaç olduğu kalkınma hamlesini ve reformları Atatürkçü bir görüşle gerçekleştirmek amacıyla kurulan hükümette görev almıştık. Bu amaçları gerçekleştirme olanağı kalmadığı inancıyla görevlerimizden çekiliyoruz.”
Bu istifalar üzerine Nihat Erim Hükümeti aynı gün istifa etmek zorunda kaldı. I. Erim hükümeti görevden ayrıldığında enflasyon hızla yükseliyordu. İşbaşına geldiklerinde yüzde 11’lerde bulunan enflasyon oranı dokuz ay içinde yüzde 23’elere çıkmıştı. Ardından II. Erim Hükümeti kuruldu ve iktidarda altı ay kaldı. Erim yeniden istifa ettiğinde ülkenin ekonomik durumu yine hiç iyi değildi. Kurulan üçüncü teknokratlar hükümetinin Başbakanı Ferit Melen’in hükümeti de pek bir başarı gösteremedi. Nihat Erim hükümetleri de dahil, 1970’1i yıllara damgasını vuran bütün bu hükümetler başarısız oldular.
Nihat Erim; Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan ve Yusuf Aslan’ın idam edilmesine kadar varacak ve Balyoz Harekâtı olarak bilinen uygulamaları başlatması nedeniyle “Balyoz” lakabıyla anılır oldu. “Gerekirse demokrasilerin üstüne şal örtmeli” sözü nedeniyle de Aziz Nesin tarafından kendisine “Şalcı Nihat” denilmişti.
Prof. Erim, başka eserlerinin yanında Kıbrıs’la ilgili anı ve gözlemlerini “Bildiğim ve Gördüğüm Ölçüler İçinde Kıbrıs” adıyla 1975’te kitap olarak yayımladı. 19 Temmuz 1980’de İstanbul Dragos’taki evinin yakınında Mahir Çayan ve arkadaşlarının intikamının alınması adına Dev-Sol militanları tarafından suikaste uğrayarak öldürüldü ve Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi.
