Burhan Arpad
İbrahim Özen 01 Ocak 1970
Bursa/Mudanya’da doğdu. İsmail Hakkı Bey’le Ayşe Süreyya Hanım’ın oğludur. İlköğrenimini Rehber-i Tahsil Nümune Mektebi’nde, ortaöğrenimini Orta Ticaret Mektebi’nde tamamladı (1927). Babasının erken ölümü üzerine genç yaşta hayata atıldı. 1925-1928 yılları arasında sinema makinistliği yaptı. Tekel Cibali Tütün Fabrikası’nda muhasebe memuru (1928-1935), Tekel Genel Müdürlüğü’nde mutemet olarak (1936-1943) çalıştı. Salah Birsel ve İhsan Devrim’le ABC Kitabevi’ni (1943), daha sonra tek başına Arpad Yayınevi’ni kurdu (1945-1946). Memleket, Hürriyet ve Vatan gazetelerinde muhabir, röportaj ve fıkra yazarı olarak çalıştı (1947-1962). Berlin Film Festivali’nde jüri koltuğuna oturdu (1961, 1964). Gazetecilikten ayrıldıktan sonra hayatını serbest yazar ve çevirmen olarak sürdürdü. 1970’ten ölümüne kadar Cumhuriyet gazetesinde köşe yazıları kaleme aldı.
Gezi Günlüğü ile Türk Dil Kurumu’nun 1963 yılı deneme, eleştiri gezi ödülünü kazanan Arpad, Bulgaristan Cumhuriyeti Kiril Kardeşler Kültür Nişanı (1975), Alman edebiyatının seçkin eserlerinden yaptığı çevirilerden dolayı Federal Almanya Cumhuriyeti Birinci Derece Liyakat Madalyası (1985), Burhan Felek Basın Hizmet Ödülü (1985), Avusturya Cumhuriyeti Bilim ve Sanat İçin Birinci Derece Onur Madalyası (1987) aldı (Arpad 2001: 8).
Türk edebiyatında hikâyeleriyle tanınmış bir yazardır. İlk yazısını, Servet-i Fünun-Uyanış’ta “Güzel Hisarımda” başlığıyla mensur şiir türünde yayımlamıştır (Temmuz 1936). Daha sonra İnanç, Yığın, Adımlar, Yurt ve Dünya, Yürüyüş, Yeditepe, Türk Dili, Varlık dergilerinde hikâye başta olmak üzere gezi ve eleştiri yazıları kaleme almıştır (Necatigil 1985: 45).
İlk kitabı, gündelik işleriyle meşgul şehir insanının hayatını dokuz farklı hikâyede anlattığı Şehir-9 Tablo (1940)’dur. Hikâye türündeki ikinci eseri Dolayısıyla (1955)’dır. “Sinema salonlarından gazete ve duvar ilanlarına kadar bir büyük şehrin” dört yılını anlatan bu kitaptaki hikâyelerin başlıca özelliği, asla bağdaşmayacak zıtlıkların şehir yaşamına ne derece egemen olduğunu yansıtmaktır (Arpad 1970: 46). Arpad’ın Son Perde veya Komik-i Şehir (1961) adlı kitabı ise ilk ikisinden konu ve yapı bakımından farklıdır. Bu eserde, Naşit Özcan’ın hayatı biyografik hikâye türünde kaleme alınmıştır. Alnımdaki Bıçak Yarası (1964), yazarın ilk başta hikâye olarak düşündüğü daha sonra romana dönüştürdüğü kitabıdır. İlk iki hikâye kitabıyla aynı çizgide değerlendirilebilecek bu roman, bir aşk hikâyesinin yanı sıra çevreleri, hayat mücadeleleri ve tutkularıyla İstanbul’da yaşayan sıradan insanların hayatlarını ve şehrin arka sokaklarını anlatır. Taşı Toprağı Altın (1966) ve Yeditepe Olayları (1974), yazarın Son Perde veya Komik-i Şehir adlı hikâye kitabı hariç tutulacak olursa, diğerleriyle aynı kategoridedir. 1940 kuşağının toplumcu gerçekçi yazarları arasında anılan Burhan Arpad, hikâyelerinde ve romanında realist bir yaklaşımla, büyük şehirlerde yaşayan “küçük insan”ın yaşamından kesitler sunmuştur. Ayrıca hikâyelerinde teknik, yapı ve anlatım bakımlarından yenilik getirmeyi denemiş, “kuru denebilecek dümdüz bir anlatımla da lirizm yapılabileceğini” göstermek istemiştir (TDEA 1977: 160).
Modern Alman ve Avusturya edebiyatlarından kendi adıyla ve Ahmet Hisarlı müstearıyla elliye yakın kitap çevirmiştir.
Burhan Arpad, “tuluât, operet ve öncü tiyatronun bir arada yaşadığı sanat ortamının kendine özgü yaşamını” canlı tablolar hâlinde Perde Arkası (1959), Operet: 8 Tablo (1964), Oyun: 6 Tablo (1966) adlı kitaplarında göz önüne çıkarmıştır (Seyda 1970: 49). İlk Gece (1962)’de ise tiyatro eleştirilerini bir araya getirmiştir. Çeşitli dünya ülkelerine yaptığı seyahatlere yönelik izlenimlerini Tuna’dan Şimal’e Avrupa (1953), Uçuş Günlüğü (1959), Gezi Günlüğü (1962) ve Avusturya Günlüğü (1963) adlarıyla yayımlamıştır. Gazete yazılarından ve hatıralarından oluşan kitapları Günü Gününe (1962), Hesaplaşma (1976) ve Yok Edilen İstanbul (1983)’dur. Yazarın İstanbul üzerine kaleme aldığı çeşitli yıllardaki yazıları, oğlu Ahmet Arpad tarafından Bir İstanbul Var İdi (2011) adıyla derlenmiştir.
