Etem Ruhi Üngör
1922 – 10.08.2009 01 Ocak 1970
Türkiye’nin en büyük çalgı koleksiyonunun sahibi Etem Ruhi Üngör, 21 Şubat 1922 yılında İstanbul’da doğmuştur. Babası, Rumca eski adı Andalus olan Niğde’nin Hacıabdullah Kasabası’ndan Çanakkale gazisi Ahmet Halit Bey, annesi İzmir soyundan Fatma Nuriye Hanım’dır. Ahmet Halit Bey’in babası Hoca Hasan Efendi’nin Beyazıt Rüştiyesindeki muallimliği dolayısıyla daha küçük yaşlarda ailece İstanbul’a göç etmişlerdir.
Kadıköy Osman Gazi İlkokulunu 1934’te, Kadıköy Ortaokulunu 1936’da, Haydarpaşa Lisesini 1941’de tamamlayan Etem Ruhi, çalışmalarına 1945 yılında Üsküdar Musiki Cemiyeti’nde başlamıştır. Önce korist sonra kanuni olarak çalışmalarına devam ederken 1949 yılında İstanbul Belediye Konservatuarı’na sınavla girmiş, Emin Ongan, Şefik Gürmeriç, Münir Nureddin Selçuk, Şive Baykurt ve Mesut Cemil Tel gibi hocaların öğrencisi olarak 1955 yılında buradan mezun olmuştur. 1950‘de İstanbul radyosunun açılışıyla birlikte 11 yıl radyoda kanun çalmıştır.
Musiki âlimi H. Sadettin Arel’in kurduğu İleri Türk Musikisi Konservatuarı’nda yönetim kurulu üyeliği, kanunilik ve nazariyat hocalığı yaptığı sıralarda İTMK’nın yayın organı olan Musiki Mecmuasında yazı işleri müdürlüğü ve yazarlık da yaparak yayın hayatına başlamıştır. 1967 yılında derginin sahibi olmuş ve 46 yılı aşkın bir süre derginin yayınlanmasını sağlamıştır (Dünyada en uzun süre müzik dergisi yayınlayan kişi). Musiki Mecmuası, 60 yıllık yaşı ile dünyanın-Almanlar’ın Neve Zeitschrift Für Musik dergisinden sonra- ikinci uzun ömürlü musiki dergisidir.
Etem Ruhi Üngör, Türk musikisi için yapmış olduğu hizmetlerin içinde geniş kapsamlı “Türk Musikisi Arşiv ve Kütüphanesi” kurmayı ve 3 büyük ciltten oluşan “1300 Yıllık Türk Çalgıları Ansiklopedisi” ni yazmış olmayı sayar. Dünyada hiçbir milletin kendi çalgılarına ait kapsamlı bir ansiklopedisi yokken bu eser dünyada ilk ve tek olma özelliğini taşımaktadır. 1500 sayfa, 1000 madde, 1200 nota ve dia’dan ibaret bu eserin 2004 yılında baskı hazırlıklarına başlanmasına rağmen hala basılamamıştır.
Etem Ruhi Üngör, çoğunluğu Musiki Mecmuasında olmak üzere 1000 civarında yazı yayınlamıştır. Ayrıca bir kısmı yurt dışında 33 tebliğ sunmuştur. Çeşitli radyo ve televizyon programlarında Türk musikisinin meseleleri ile Türk çalgıları konusunda konuşmalar yapmıştır. Uluslararası kültür festivallerine (Fransa’da, Poitiers, Rouen) de katılmıştır. 1977’de çalgı incelemesi için Brüksel’e, musiki incelemeleri için 1979’da Kıbrıs’a gitmiştir. 1983,1985, 1994 yıllarında Makedonya’nın Ohri kentindeki Uluslararası Folklor Kongresinde tebliğ sunmuş; davetli olarak Arnavutluk’un Berat şehrinde düzenlenen Uluslararası Folklor Festivaline katılmıştır. 1990’da Özbekistan’a, 1996’da Gagavuzistan’ın Komrat kentine,1997’de Kırım’a, 1999’da Kazakistan’a, 2000’de Tokyo (Japonya) ve Tunus’a inceleme gezileri için gitmiştir. Özellikle şimdiye dek hiçbir Türk müzikoloğunun ilgi göstermediği Ortaasya dış Türkleri musikileri ile ilgili çalışmaları önemlidir
İstanbul Maliye Teşkilatı ve Sosyal Sigortalar Kurumu hukuk işleri raportörlüğünde sürdürdüğü devlet memurluğundan 1972’de emekli olan Üngör; 1967-1976 yılları arasında kendi imkanlarıyla her yıl bir bölgeye –kaza ve köyler dâhil- o bölgenin elverişli zamanına göre gitmiş, yaklaşık 21bin kilometre yol kat ederek tüm Türkiye’yi kapsayan bir çalgı inceleme gezisi yapmıştır. 750 parçayı aşkın, Türkiye’de ve dünyada eşi olmayan bir çalgı koleksiyonu meydana getirmiştir. Bu çalışma sadece yurtiçi ile kalmamış; Ortaasya Türk ülkelerinde de çeşitli çalgı araştırma ve derleme gezileriyle koleksiyonu daha da zenginleştirmiştir.
Etem Ruhi Üngör’ün Kadıköy’deki 100 metrekarelik evinde sergilenen bu koleksiyonda; Tamburi Cemil Bey’in tamburu, Neyzen Tevfik’e ait 2 adet ney, Sultan Abdülaziz’e ait lavta, 100’den fazla nadide çan koleksiyonu ve bir kısım Batı müziğine ait ve o müzelerde dahi bulunmayan nadide çalgılar bulunmaktadır.
Etem Ruhi Üngör Nejlâ Tuğral’la evlenmiş ve tek çocukları Zerrin (Ergül) dünyaya gelmiştir.
Müzik arkeoloğu 87 yaşındaki Ethem Ruhi Üngör, 10 Ağustos 2009 sabahı vefat etmiştir.
