Thomas Carlyle
01 Ocak 1970
Thomas Carlyle (d. 4 Aralık 1795 Ecclefechan, Dünfries ve Galloway, İskoçya - o. 5 Şubat 1881 Londra) İskoç asıllı olup Birleşik Krallık'ta Victoria devrinde denemeler ve hiciv eserler yazarı, tarihçi ve eğitmendir. Carlyle "Endinburgh Ansiklopedisi"'nede makaleler yazmakla; çok tartışmalara yol açan sosyal yorumlamaları ile ve iktisat bilimini "kasvetli bilim" olarak tanımlanması ile hatırlanmaktadır. Yapıtlarında İngiltere tarihi, toplumsal yaşamı ve işçi sorunlarını ele almıştır.
Ailesi, İskoçya'da çok yaygın olan sıkı Kalvinizm Protestantlığı inanac ve göreneklerine çok sık bağlıydılar ve oğullarının bir Protestant dinsel prensiplerine göre eğitilmesine dikkat etmişlerdi. Carlyle'nin eğitimi sonunda bir Protestant papaz vey hiç olmasa vaiz olmasını beklemekteydiler. Fakat Carlyle Edinburgh Üniversitesi'nde ilahiyat eğitimine devam ederken katı ve köyü Hristiyanlığa inancını kaybetmişti ve bunu da açık seçik her eseri, yazısı ve hareketi ile ortaya atmakta idi. Buna rağmen Carylye'in hazırlayıp yayınladığı eserlerin ana temaları ve bunların işlenişi sıkı dinsel prensipleri yansıtmaktaydı. Carlyle'nin geleneksel Hristiyanlığa inanmamasının herkese bilinmesi ve eserlerinin ana temalarını sıkı Hritiyan prensipleri ihtiva etmesi Victoria devrinin son dönemlerinin önemli bir karekteri idi. Bu devirde birçok entelektüel bu ikilemi çok çekici bulmakta idi. Özellikle Charles Darwin'in evrimsel teoriyi açıklaması ve sosyal ve bilimsel ilerlemeler, bu entelektuellerın geleneksel sosyal düzene ait din, inanç ve tutumlarını soru altına alıp tehdit etmekteydi ve Carlyle bunu çok güzel yansıtmaktaydı.
Yaşamı
Güney-batı İskoçya'da Dumfries ve Galloway bölgesinde 4 Aralık 1795 tarihinde çok katı Kalvinizm inançlı bir ailenin oğlu olarak doğdu. "Annan Akademisi" adlı iyi kamu sektoru okulu olarak isim yapmış okula gönderdiler. Fakat burada arkadaşlarına uyamayarak ve bir alay konusu olarak çok zor günler geçirdi ve üç yıl orada okuduktan sonra ayrıldı.
Ailesinin isteklerine uyarak bir Protestan din adamı olmak için yüksek eğitimle ilahiyat diplomasi Edinburgh Üniversitesi'ne kaydoldu. Gençliğinden ve bu ilk üniversite hayatında ailesinin ve birçok İskoçun çok sert ve sıkı Hıristiyan Kalvinizm mezhebi inançları ona büyük etkiler yaptı ve sonradan Hirstiyanlığa inancını kaybetemesine rağmen hayatı boyunca katı Kalvinizm değerlerine uymaya devam etti
Üniversite diplomasi aldıktan sonra bir din adamı olmadı. Önce bir hukukçu olmak için çalıştı ve sonra ilk gittiği ve hoşlanmayıp bıraktığı Annan Akedemisi'de ve sonra "Kırcaldy" kasabasının okulunda öğretmen olarak çalıştı.
1819-18 döneminde Carlyle yeniden Edinburgh Üniversitesi'ne kayıt oldu ve yeni bir üniversite diplomasi aldı. Ama bu sırada Hristiyanlığa olan inancını tamamen kaybetmesi ona büyük psikolojik etkiler yaptı. Carlyle yazı hayatına Edinburg Üniversitesi'ne yeniden girmeden başlamistı. Ama öğeretmenliğe geri döndükten sonra 1821'de Carlyle, dinsel alanlara girme arzusunu tamamiyle geride bırakıp hayatını bir yazar olarak kazanmaya karar verdi ve Edinburgh'a yerleşti.
Almanca ve Alman edebiyatına büyük merak sarıp bu alanlarda gayet derin ve yoğun çalışmalara başladı. Bu dönemde Alman edebiyatının önemli eserlerinin İngilizce'ye çevirilerini yapıp bastırdı. Bunların arasında ilkk defa Johann Wolfgang von Goethe'nin 1777'de başlayıp 1812'de yayınladığı Wilhelm Meister’in Çıraklık Yılları eserinin İngilizce çevrisini hazırladı ve bu 1824'de yayımlandı. Friedrich Schiller'in biyografisini "Schiller'in Hayati" adlı bir eser olarak 1823-1824'de "Londra Dergisi"'nde kısım kısım basılmasından sonra 1825'de kitap olarak yayımlandı. Carylye bu eserlerin çevrilip yayımlanmasından, roman ve hikaye janrında hayal mahsulü yazılar yazmaktan vazgeçip denemeler, biyografi, tarih gibi daha ciddi janrlarda yazılar hazırlmaya yöneldi.
Paris ve Londra'ya bir gezi sonra İskoçya'ya döndükten sonra "Edinburgh Review" adlı bir edebi dergi için denemeler yazmaya başladı. Bunlar "Signs of the Times (Zamanımızın İşareteleri)" ve " Characteristics (Nitelikler)" adıyla sonradan toplanıp basıldı.
1826 yılında Carlyle 1821 yılında tanıştığı bir yazar olan Jane Baillie Welsh ile evlendi. Karısının sağladığı para ile 1828 sonrasında karı koca "Craigenputtock" adlı bir İskoçya çiftliğinde yasamaya başladılar. Bu ciftlikte yasamasi sirasinda Carlyle'in denemeleri yayinlanmaya basladi ve bir denem yazari olarak buyuk isim yapti. Bu denemelerin uslubu dolayisiyla aksi tabiatli ve kizgin uslublu bir yazar olma sohreti kazandi. Bazi kritikler bu sohretinin eve ve aile hayatinda yansidigini bildirmislerdir. Gercekten Carlyle oldukten sonra karisiyla karsilikli yazilan 9.000 kardar mektupta genellikle ciftin birbiriyle mesut olmalarina ragmen gayet sik olarak birbirine karsi cok kizginlik gosteren kavgalar yaptiklarini aciga cikarmistir. Bazi arastirmacikar ise Carylye'in bu sohreti almasini muzdarip oldugu mide ulserlerine ve agrilarina atfetmektedirler.
Carlyle'in "Sartor Resartus (Terzi ve yeniden yapılan dikis)" adlı yapıtı Britanya kritikleri ve okurlari tarfindan once hic begenilmedi. Bu yapitta Carlyle kendi öz yaşamını kritik şekilde ele alıp derin bir analizini yapmaktaydı. Bu eser "Fraser's Magazine" adlı dergide 1833-1834 döneminde kısım kısım yayınlandı. 1836'da ABD'de Boston'da ilk edisyon yayimlandi; Ingiltere'de kitap olark ilk yayini 1838'dedir. Bu yayima onsoz yazan ve Caryle'in sonradan yakin bir arkadasi olan Amerikan yazari Ralph Waldo Emerson bu eserin Amerikan transandantalizm (deneyüstücülük) akimina bir baz oldugunu belirtmektedir. Sonradan Britanya entelektuel kultur cevrelerinde Carylye'in bu eserinin degeri anlasilmistir.
Carlyle 1834'de yasamak icin Londra'ya gecti. Burada Chealsea semtinde bir ev aldi ve bu semtte yasiyan (Leigh Hunt, [[John Stuart Mill, ve Ralph Waldo Emerson gibi entelektuel ve edebi yazarlar grubu icinde "Chelsea'nin Bilgesi" olarak isim yapti.
Carylye burada sonunda 1837'de uc cilt olarak yayinlanacak "French Revolution (Fransız Devrimi)" adli cok taninmis tarih eserini yazdi. Bu eserde ele aldigi fakirlerin soylular tarafindan eziyet ve zulum altina alinmasi cok ilgi ve poztif bve negatif yorum cekti.
1837-1840 doneminde Carylyle 4 konferanstan olusan, dinlemek icin £1'a giris ucreti alinan, parali halk konferanslari verdi. Bu konfernslarin notlarini "Heroes nd Hero Worship (Kahramanlar ve Kahramanlara Tapma)" adinda bir kitap olarak yayimladi. Bu kitapta Carlyle Luther, Shakespeare, Muhammet, Dante ve Napoléon'un yaşamöykülerini konu edinmis ve bu kişilerin insanlık tarihinde belirleyici önemini vurgulamıştır.
Başlıca yapıtları
"Schiller'in Hayatı"
"Signs of the Times (Zamanımızın İşaretleri)" , denemeler antolojisi
"Characteristics (Nitelikler)", denemeler antolojisi
"Sartor Resartus" (özyaşamöyküsü, 1833-1834),
"The French Revolution" (Fransız Devrimi, 1837), 3 cilt
"On Heroes, Hero-Worship and the Heroic in History" (Kahramanlar, 1841), büyük adamların yaşamları
"II. Freidrich" Prusya kralinin 22 ciltlik hayat hikayesi.
"Past and Present" (Geçmiş ve Bugün, 1843).
