Prof. Dr. Sabri F. Ülgener; Hayatı ve Eserlerine Dair Özet Bir Sergileme
Ahmet Güner Sayar 01 Ocak 1970
Sabri Fehmi Ülgener, 1911 yılında Cağaloğlu’nda dünyaya geldi. İstanbul’da
çöken bir devletin gizli sezişleri ve anlayışlarını içine nüfuz ettiği bir ortamda,
onun ürünü olan olgunluk hissi içinde yetişen Ülgener, devrin
önemli simalarının baba ocağına misafir olması nedeniyle Cumhuriyet’i idrak
etmiş, onunla en az on yıl birlikte olmuş, kökü Osmanlı’da duran 1860
ve sonrası kuşağını tanıma imkânı bulmuştur. Ülgener, bu sohbetlerde “eski”
ile “yeni” arasındaki çatışmayı kendi fildişi kulesinden izliyordu. Onun
için temel mesele değişimin yolunu, hedefini, şiddetini ve bunu mümkün
kılacak vasıtaların değerini tartmaktan geçiyordu. Dolayısıyla genç Sabri
Fehmi için o yıllarda soruna taraf olmaktan çok mevcut oluşumu tarihi kullanarak
anlamak gerekiyordu.
İstanbul Erkek Lisesinde orta tahsilini sürdürürken yabancı dili Almancaydı.
Evde Arapça ve Farsça ile kurulan yakınlık Almancaya sıçradı. Sabri
Fehmi okulda verilen yabancı dil dersleriyle yetinmedi ve Almanca çalışmalarını sıklaştırdı. Daha orta mektep talebesi iken Schiller’i okuyacak hâle gelmiş, edebî Almancanın inceliklerine kavuşmuştu.
İstanbul Erkek Lisesinden mezuniyetinin ardından İstanbul Darülfünunu
Hukuk Fakültesine girdi. Ülgener, babasından İslâmî “norm”u öğrenirken
diğer taraftan fakültede ticaret hukuku derslerinde gördüğü hukuk kuralları
ve rekabete dair hükümler ve iktisat derslerinde okuduğu piyasa mekanizmasıyla
fiyatın serbestçe teşekkülüne ait teorik bilgileri öğreniyor, bu farklı
iki “norm”u birleştiriyordu. Sanılanın aksine aralarında çatışma değil,
uyum vardı. Daha o yıllarda dış dünyada saflaşma ya da yolların ayrılması
gerçeğini yapay bulmaya başladı. İlk yakaladığı gerçek, sathi de olsa tek yanlılığın
şu veya bu istikametine kırılmak değil, belki “norm”lar›n uygunluğundan
hareketle yeni bir “norm” “reel” çatışmasının içine girmek onun için daha
hayırlı olacaktı. Sabri Fehmi’nin baba ocağında kulağına üflenenler sadece
fıkhi meselelerle sınırlı kalmadı. Baba dostlarından bazılarının müteşabih
ayetlerden hareketle tasavvufa dair sohbete kapı açmaları, onun tasavvuf
hakkında detaylı bilgiler edinmesini sağladı.
Ülgener, aynı zamanda babasından hüsn-i hat dersleri aldı. Mehmed Fehmi
Efendi oğlunun güzel yazıda ilk ve son hocası oldu. Gene bu yıllarda kitap
karıştırma, sanata açık yanıyla birleşince bir başka değerler matrisi kuruldu.
Bu güzel uğraşı klasik Osmanlı şiiri idi. Divan şairlerinin mısra, beyit, kıta
ve gazellerinde eski şiirin büyülü iç örgüsünü yakalamaya çalışıyordu.
1935 yılında İstanbul Darülfünunu Hukuk Fakültesinden mezun oldu ve
aynı yıl fakültenin “iktisadiyat ve içtimaiyat” kürsüsüne asistan oldu. Asistanlığının
ilk günlerinde diğer Türk akademisyenlerle birlikte Alman hocaların
derslerinin tercümesi işini üstlendi. Sosyal bilimci Alman hocalar eserleri,
dersleri, sohbetleri, sergiledikleri bilim ahlaklarıyla bir anda genç akademisyen
Sabri Fehmi Bey’in dünyasına bir bomba gibi düştüler, kafasında
ihtilal yarattılar. Bu değişiklikler gelişme ve etkilerini zaman içerisinde geniş
bir alana yayılarak onun düşünce ufkunu bir manada ters yüz etti. Fakülte
çatısı altında önce “enstitü” bünyesinde başlayan sonra dışarıya yayılan
ve ilmî bir ananeye dönüşen akademik sohbetler, bilim ahlakı, bilimsel
araştırmalarda sergilenen metot ve titizlik, genç Ülgener’in âdeta ikinci defa
dünyaya gelişi oldu. Daha işin başında akademik bir sarsıntı yaşamadan
iktisadi zihniyet konularında yoğunlaşmaya karar verdi. Max Weber ve
Werner Sombart gibi bu sahanın büyük ustalarnın aydınlattığı yolda bilgi
verilerini topluyordu. Payandalanmış bir hâlde Alman hocalarla bir araya
geldiklerinde ciddi soruları ortaya yuvarlaması ile dikkatleri üzerine topladı.
Hazırlıklı ve kafası mayalanmış bir hâlde Alman hocalarla yaptığı sohbetlerden
bu genç istidat çok şey öğrendi. Alman hocaların Ülgener’in akademik
formasyonuna kariyerinin daha ilk günlerinde verdikleri dürtü ile Türkiye
gerçek bir bilim adamı kazandı. Onun meslek hayatının başlarında Türkiye
çorak bir vasat içerisinde bulunmaktaydı. Alman hocaların entelektüel
mirasını kendi özgün çalışmalarıyla ileriye götürdü.
1938’de askerlik görevine çağrılıncaya kadar İstanbul Üniversitesi Hukuk ve
İktisat Fakültelerinde namzet asistan olarak çalıştı. 1939’da İktisat Fakültesi
Sosyoloji ve Kömün Bilgisi asistanlığına asaleten tayin oldu. 1941 yılında
Kapitalizmden Evvel İaşe Buhranları başlıklı doçentlik teziyle “Maliye ve
Umumi İktisat Teorisi” kürsüsü doçentliğine atandı. Aynı yıl İktisat Fakültesi
Mecmuasında ilk ilmî makalesi yayımlandı: İktisadi Hayatta Zihniyetin
Rolü ve Tezahürleri. Bu önemli yazısında iktisat literatürümüzde iktisadi zihniyet
meselelerimizin hiç ele alınmadığına dikkat çekiyordu.
1941-1942 ders yılında “Konjonktür Nazariyesi” dersini vermeye başladı.
1942’de İktisat Fakültesi tercümanlığını ek bir görev olarak kabul etti.
1943 yılında ikinci kez üç ay müddetle ordu hizmetine alındı. 1943 yılının
ocak ayında annesini, nisan ayında babasını kaybetti. İktisat Fakültesinde
1946 yılı sonuna kadar çeşitli dersler okuttu. Bu derslerin başlıcaları “İktisat
Metodolojisi”, “Konjonktür ve Buhranlar”, “Münakalat ve Sanayi Siyaseti”
idi. Ayrıca Hukuk Fakültesinde seçmeli bir ders olarak “İktisadî Doktrinler
Tarihi”ni okuttu. Bu meyanda Hukuk Fakültesi birinci ve ikinci sınıf iktisat
dersi imtihan heyetinde görev aldı.
II. Dünya Harbi’nin sıkıntılarının ekonomik düzleme yansıması sonucu bir
dizi malın piyasayı terk etmesi, nihayet üretimle tüketim arasındaki köprünün
fiyatlar yoluyla yükselmesi karşısında politik toplum “narh” uygulamasına
geçmişti. Ülgener devletin piyasaya müdahale ederek fiyatların tespitinde
arz ve talep kanunlarının üstüne çıkması karşısında benzer olguyu İslâm
hukuk ve ahlak kaynaklarının çözümlemelerinde araştırdı. Hadis, akaid,
fıkıh ve tasavvuf kitaplarından hareketle İslâm Hukuk ve Ahlak Kaynaklarında
İktisat Siyaseti Meseleleri başlıklı önemli bir yazı kaleme aldı.
Ülgener 1946-1947 yıllarında Harvard Üniversitesinde bulundu ve J. A.
Schumpeter ve A. H. Hansen gibi iki büyük iktisatçı ile temas etme imkânı
buldu. 1948-1949 akademik yılı başlayana kadar İktisat Fakültesinin sağladığı
maddi destekle önce İngiltere’ye geçti. Londra’da “London School of
Economics”te çalıştı. Sonra Hollanda’ya geçti, Amsterdam’da bir kongre’ye
katıldı. Nihayet akademik yıl başlamadan önce 1948’de Türkiye’ye döndü.
Yurda dönüşüyle birlikte 1948-1949 akademik yıl ve ertesinde İktisat Fakültesinde
makroiktisat derslerini Keynes-Hansen çizgisinde vermeye başladı.
Bu arada akademik dikkatini makro iktisat dersleri üzerinde yoğunlaştırırken
ders takrirlerini bir kitap hâline getirmek arzusundaydı. 1962’de
yayımlanan Millî Gelir, İstihdam ve İktisadî Büyüme kitabı esasta Alvin H.
Hansen’e çok şey borçludur. Önce dersleri, sonra makaleleri ve nihayet
özenle kaleme aldğı Millî Gelir kitabıyla Sabri Ülgener, Keynesgil düşünce
akımının Türkiye’ye aktarılmasında ve bir akademik taban bulup yerleşmesinde
aracılık (middle-man) görevini yerine getirmiştir.
1941’den 1951’e kadar İktisat Fakültesinde doçentlik kadrosunda görev
yapan Ülgener, bu yılda fakülte dekanlığına müracaatla “İktisat ve Maliye
Kürsüsü” profesörlüğüne aday oldu. İktisat Fakültesi Profesörler Kurulu
27.04.1951 tarihli toplantısında onun bu başvurusunu onaylayarak Ord.
Prof. Dr. F. Neumark’ın başkanlığında bir bilim jürisinin kurulması kararını
aldı. Bilim jürisinin üyeleri şu akademisyenlerdi: Ord. Prof. Dr. Ş. Baban,
Prof. Dr. H. A. Kuyucak ve Prof. Dr. R. Ş. Suvla. Komisyon Sabri Ülgener’in
bilimsel yayınlarını esas alarak bir rapor hazırlamakla görevlendirildi. Önce
1951’de ikinci bir yabancı dil sınavı için İngilizceden sınava girdi. Ş. Baban,
R. Suvla, Ö. L. Barkan ve H. A. Kuyucak’tan teşekkül eden lisan jürisinin
değerlendirilmesinden sonra sıra bilim jürisinin hazırladığı rapora
geldi. Komisyon kararına göre oy birliği ile profesörlüğe yükseltildi. Durum
Fakülte Profesörler Kurulu’nun 25.05.1951 tarihli oturumunda incelendi
ve komisyonun, Sabri Ülgener’in açık profesörlüğe seçilmesi teklifi kurulca
da ittifakla kabul edildi. Ülgener’in profesörlük takdim tezi, Tarihte Darlık
Buhranları ve İktisadi Muvazenesizlik Meselesi 1951 yılında İktisat Fakültesi
Yayınları arasında çıktı. Profesörlük takdim tezinin yanında mühim bir
eseri daha vardır. En aşağı on yıldır üzerinde çalıştığı iktisadî zihniyet dünyamızı
araştıran bu çalışma İktisadî İnhitat Tarihimizin Ahlâk ve Zihniyet Meseleleri
başlığıyla 1951 yılında yayımlandı.
1952 yılından Ord. Prof. Dr. Fritz Neumark’ın Almanya’ya dönmesiyle boşalan
“Umumi İktisat ve Maliye Teorisi Kürsüsü” başkanlığına getirildi.
Üniversiteler Kanunu gereğince 1954 yılında yapılan seçim sonucu İktisat
Fakültesi Dekanı oldu. 1956 yılında dekanlık görevini Şükrü Baban’a bıraktı.
Fakültedeki mesai saatlerinin içinde ayda dört saat Yapı ve Kredi Bankası
Murakıplığına atandı ve bu görevi yaklaşık bir yıl sürdü. 1958 yılında Sevim
Aytaç ile evlendi. Evliliğinin ilk aylarında, Mayıs 1958’de, bir akademik
yıl kalmak üzere Münih’e gitti. Münih’te mesleki temaslarda bulundu, ilginç
bulduğu konferans ve seminerleri takip etti ve zamanın önemli bir kısmını
üniversite kütüphanesinde geçirdi. 1959 yılında Avrupa’nın çeşitli ülkelerine
uğrayarak Türkiye’ye döndü.
1960 yılında Fakülte Dekanı Mehmed Oluç’a muhtelif zaman aralıklarında
vekâlet etti. Kasım ve Aralık aylarında Gazetecilik Enstitüsünde iktisadi
konulara dair verdiği bir dizi konferansları Ocak 1961’de de devam ettirdi.
Bu üç ay içerisinde verdiği konferans sayısı 22’ye yükseldi. Bu konferanslar
dizisini 1961 yılında da sürdürdü. 1961-1962 akademik yılının
başlamasıyla birlikte ek bir görev olarak Eskişehir İktisadî ve Ticarî İlimler
Akademisinde makro iktisat derslerini üstlendi. Haftada bir defa 3 saat
verdiği bu derslerdeki hocalığı 1963 Temmuz’una kadar devam etti. 1964-
1965 ders yılında araştırmalarda bulunmak ve Türkiye ekonomisi üzerine
konferanslar vermek üzere Columbia Üniversitesi tarafından davet edildi.
Takip eden akademik yılda İktisat Fakültesindeki derslerine ek olarak Sultanahmet’te
özel bir yüksek okulda vermekte olduğu makroiktisat derslerine
devam etti. Bu meyanda 1965 Ağustos ve Eylül aylarında Almanya’da
çalışan Türk işçilerinin iktisadi ve sosyal durumlarının araştırılması için
Prof. Dr. Haydar Turgaç’la birlikte bir aylığına yurt dışına çıktı.
1970’li yıllarla birlikte bazı can ve gönül dostlarının vefatı ile Sabri Ülgener,
kendi yalnızlığını derinden duymaya başladı. Fakat fikrî mücadelede
yol belliydi ve bu yolun yürünmesi gerekiyordu. Bu meyanda Ülgener çalışmalarına
devam etti, makaleler kaleme aldı, kongrelere ve bilimsel toplantılara katıldı.
1974 yılında eşi hastalandı ve uzun bir tedavi sürecinin sonunda sağlığına kavuştu.
Eşinin rahatsızlığını takiben kendisi bir kalp krizi geçirdi. 1976 yılında yapılan operasyonla kalbine pil takıldı. Bu yolla aritmik kalp atışları bir düzene bağlanıyordu.
1977 yazından itibaren bütün çalışmalarını iki makale üzerinde yoğunlaştırdı:
Bilim, İdeoloji ve Marksizm: Marksist Teori ve Neoklasik İktisat ile
İzm’ler ve Sistemler.
1975-80 yılları aras›nda Türkiye’nin girdiği anarşi ve terör ortamında akademik mesuliyetini omuzlamış duayen bir hoca olarak sıkıştığı kendi kozmosunu aştı, kabuğunu kırıp bulunduğu fildişi kuleden çıktı. Konuşmayı, yazmayı üzerine düşeni bu yolla yapmayı, hasta kalbine
rağmen istiyordu. Yazdığı makaleler ve verdiği konferanslarla 12 Eylül öncesinde
sokağı teslim almış terörün arkasındaki aydın tipiyle acımasızca hesaplaşıyor, yer yer istihza ile keskinleştirdiği kaleminden dökülen ince dokunuşlarla onun maskesini indiriyordu.
Ülgener, 1981 yılında emekli oldu. Erenköy’deki evinde tam bir itikâfa çekildi.
Elinin altında iki mühim eser vardı: Önce 1951’de neşredilen ve epeydir aranılan kitabını ikinci baskıya hazırlıyordu. İkincisi ise 1946’dan beri vakit bulup üzerine eğildiği, kâh orasından kâh burasından oynadığı fakat kuyumcu sabrıyla işlediği bir başka kitap çalışması olan Zihniyet ve Din idi. 1981’in başlarında İktisadî Çözülmenin Ahlâk ve Zihniyet Dünyası’nın yayımlanışının getirdiği tatlı bir telaşı yaşadı. Bu telaş onu öylesine
sardı ki 1981 yılı, başlarından sonuna, matbaa tashihleri ve onların üzerinde
oynamalarla geçti. Nihayet yıl sonunda Zihniyet ve Din’in yayımlanması ile çocuksu bir sevince boğuldu.
Emekliliği döneminde ilmî çalışmalarına ara vermeden devam eden Ülgener, vaktinin büyük bir kısmını evinde geçiriyor, pek nadir de olsa şehre iniyor, sevenleri ise Erenköy’e geliyordu. Kalbinin çıkarmas› muhtemel problemlerin bilincindeydi. Sıhhat durumunun gayet iyi olduğu bir dönemde Ülgener, 30 Haziran (1983) gecesi uykuda geçirdiği kalp kriziyle rahmet-i rahmana kavuştu.
***
Hiç şüphesiz Sabri Ülgener fikirler tarihimizin Tanzimat’ı 2000’li yıllara bağlayan 150 yıllık zaman diliminde, Türkiye’de çağdaş düşünce tarihinin özgün düşünürlerinden biridir. Bu genel çerçeveyi onun ihtisas alanına, iktisat düşüncesine doğru çektiğimizde, ahistorik (iktisat teorisi)/historik iktisat (iktisat sosyolojisi) ayrımından hareketle Ülgener, Türkiye’de sosyolojik tarihin en mühim isimlerinden biridir. İktisat zihniyetine ilişkin eserlerinin
hülasası onu Weber’in silik bir kopyası yapmaz; tam aksine, Weber’in
kurguladığı “norm”u Osmanlı Türk tarihine uygulaması bir yanda, öte yanda
bilhassa Weber’in İslâm’a ilişkin bulgu ve tespitlerini tashih etmesiyle
Weber’e yönelik sağlıklı bir eleştirel yaklaşımı da gerçekleştirmiştir. Aslında,
Ülgener’in Weber karşısında elde ettiği başarının anlamı şudur: Batı coğrafyasında
kapitalizmin ruhunun ateşlenişini Protestan ahlakından neşet ettiğini göstermesi Weber’in başarı grafiğini günümüzde bile yukarı çekmiştir.
Bu sadece madalyonun bir yüzünü aksettirmektedir. Oysa “ben”in (Avrupa
merkezli rasyonalizm) dışında “öteki”nin (Avrupa dışı çevrede irrasyonalizm)
iktisadi zihniyet dünyasının durağanlığı ve bunun kökleri Ülgener
tarafından başarıyla ortaya konulmuştur. Onun Şark-İslâm dünyasında Osmanlı
asırlarından gün ışığına kavuşturduğu “öteki”nin yüz çizgileri temelde
Türkiye dışı bir başka ülke için de aşağı yukarı aynı olacaktır. Ülgener’in
Türkiye gerçeğine damgasını vuran irrasyonalizmi yakalayan çalışmaları
mesela İran, Hindistan, Çin için de, farklı tarihî malzeme kullanılsa bile ulaşılan
neticelerde köklü farlılkklar ortaya çıkmayacaktır. Demek oluyor ki,
Weber çıkışlı Ülgener bu farklı iki boyut içinde geliştirdiği düşünceleri ile
Türk iktisat düşünce tarihinde önemli bir yere sahiptir. Benzer düşünceler
Ülgener’in Keynes’e olan fikrî rabıtası için de söylenebilir. Kuruluş yılları itibariyle
Türkiye ekonomisinin hürriyetleri tahrip etmeden iktisadi kalkınması için tek bir iktisat politikası vardı: İktisadi devletçilik. Keynesçi uygulamaya bel bağlayan Ülgener’in Keynes-Kahn çizgisinde “çarpan”ın büyüsüne kendisini kaptırmadığını iddia edebilir miyiz?
1955 senesinde İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası’nda çıkan bir yazısında “çarpan mekanizması” üzerinde dururken “intikal meyli” kavramına ilişkin olarak şu fikirleri
ileri sürmüştü (Ülgener, 1955: 32): “... Gelirlerin teşekkül ettikleri noktadan itibaren sık veya aralıklı mesafelerle mücavir gelir halkalarına intikali bize institütionale bir faktör olarak o gelirlerin intikal meylini verir.”
Ülgener devamla, “...Gelir tahlillerinde şimdiye kadar daha çok istihlak harcamalarının
miktarı ve sürati üzerinde, fakat bu harcamaların geniş bir satıh üzerinde dağılış tarzı, tahminimizde yanılmıyorsak, etraflı bir tetkike tabi tutulmamıştır.”
Ülgener’in “intikal meyli” üzerine söylediklerinden bir müddet sonra, 1957’de, G. Myrdal “Economic Theory and Underdeveloped Countries”te bu kavramdan söz açmıştı. Ülgener de kendi makalesinin yayımlanmasından sonra “Myrdal’in de aynı olaya işaret ettiğini gördük.” (Ülgener, 1976: 315) diyecektir.
İktisat literatürü bu kavramı Myrdal’a bağlarken ondan “gelişme iktisadına bıraktığı” kavramların en önemlilerinde bir[i]” (Buğra, 1987: 11) olarak söz edilecektir. Burada Ülgener’in bu mütevazı katkısının önemi onun iktisat teorisini, eşeleyen, kurcalayan, hesaplayan yanına işaret etmesidir.
Keynesyen fikirlerden hareketle az gelişmişlik olgusunun işlenmesi karşısında
Ülgener, Weber-Veblen çizgisinde bu düşüncelerden farklı bir yoruma yönelmesi
onun gözü kapalı, tevekkülle bezenmiş bir apriori Keynesçiliğe hiç de iltifat etmediğindendir. Bütün bunlar objektif bilginin peşinden koşarken onun hiç de kolaya kaçmadığını bize gösteriyor. Dolayısıyla Mete Tuncay’ın yaptğı şu genelleme Ülgener’in katkıları bağlamında doğru değildir:
“... Türk düşüncesi, en azından yüz yıldır, hemen hiç bir alanda gerçek anlamıyla yaratıcı olamamıştır, ne özgün bir kuramsal yapı ortaya koyabilmiş, hatta ne de yabancı kökenli bir düşünceyi yerli koşullarla uygulamakta ciddi bir başarı gösterebilmiştir. Aydınlarımız genellikle epigon almaktan ileri gidememiştir.” (Tunçay, 2005)
***
Sabri Ülgener çok zor yazan, yazarken önce konu ile cedelleşip onu her cihetten
kuşatmak isteyen, ayrıca yazdığı her satırla hesaplaşıp boğuşan, yazdığının üstünden birkaç kere geçip Türkçesinde edebi bir üslubu yakalamaya çalışan, nihayet özüyle sözüyle bir kalp huzuru elde etmeden yazdığını tamamına erdirmeyen, bir filozof iktisatçıydı. Akademik titizliği daha çok üretmesine mâni oldu. Daha yazabilirdi, olmadı. Kafasında birçok düşünce somutlaşma imkânına kavuşmadan vefatıyla birlikte sahneyi terk etti.
Bu olumsuz tablonun ötesinde Ülgener yazılarının olumlu bir yanı vardır. Sabri Ülgener araştırırken, yazarken kolaya kaçmayan, nefsinin yokuşuna tırmanan bir düşünürümüzdü. Dolayısıyla, onun kaleminden çıkmış her yazı hem fikir muhtevası, hem de edebî gücü ile adından bahsettirecek kırattadır.
Sabri F. Ülgener Bibliyografyası
Kitaplar
1. İktisadi İntihat Tarihimizin Ahlâk ve Zihniyet Meseleleri, İstanbul, 1951.
[Aynı kitap bazı değişlikliklerle: İktisadi Çözülmenin Ahlâk ve Zihniyet Dünyası,
İstanbul, 1981; İstanbul, 2006].
2. Tarihte Darlık Buhranları, İ‹stanbul, 1951. [Aynı kitap: Darlık Buhranları ve
İslam İktisat Siyaseti, Ankara, 1984, s. 33–115; İstanbul, 2006].
3. İktisat Dersleri, I, İstanbul, 1952; II/1; İstanbul, 1952.
4. Milli Gelir, İstihdam ve İktisadi Büyüme, İstanbul, 1962; 1966; 1974; 1976;
1980.
5. Zihniyet ve Din, İstanbul, 1981; 2006.
6. Zihniyet, Ayd›nlar ve İzm’ler, Ankara, 1983; İstanbul, 2006.
7. Darlık Buhranları ve İslam Siyaseti, Ankara, 1984.
8. Makaleler, İstanbul, 2006.
Makaleler
1. O. Stein, ‘Menge und Grösse in der Wirtschaft’, ‹ÜHFM, Say› 10, 1937, s.
270–273.
2. G. Kessler, ‘‹çtimaiyata Bafllang›ç’, ‹Ü‹FM, Cilt 1, No. 2, 1940, s. 277–283
[Almanca tercümesi: G. Kessler, ‘Einlei-tung in die Sociologie’, RFSE, Cilt
1, No. 2, 1940, s. 213–216].
3. K. Diehl, ‘Der Einzelne und die Gemeinschaft’, ‹Ü‹FM, Cilt 1, No. 4,
1940–41, s. 508–511 [Almanca tercümesi: K. Diehl, ‘Die Einzelne und die
Gemeinschaft’, RFSE, Cilt 1, No. 4, 1940–41, s. 376–380].
4. ‘‹ktisadi Hayatta Zihniyetin Rolü ve Tezahürleri’, ‹Ü‹FM, Cilt 2, No.3–4,
1940–1941, s. 351–380 [Ayn› yaz›: SFÜ, op.cit., 1984, s. 3–32. Almanca
tercümesi: ‘Wesen und Erscheinungsformen des Wirtschaftsgeistes’,
RFSE, Cilt 2, No: 3–4, 1940–1941, s. 265–289].
5. ‘‹ktisat Felsefesi Tarihinde Werner Sombart’›n Yeri ve fiahsiyeti’, ‹Ü‹FM,
Cilt 3, No: 1–2, 1940–41, s. 95–115 [Almanca tercümesi: ‘Werner Sombarts
Persönlichkeit und Seine Stellung in der Wirtschaftsphilosophie’,
RFSE, Cilt 3, No: 1–2, 1940–1941, s. 93–114].
6. ‘‹slâm Hukuk ve Ahlâk Kaynaklar›nda ‹ktisat Siyaseti Meseleleri’, Ebul’ula
Mardin’e Arma€an, ‹stanbul, 1944, s. 1151–1189 [Ayn› yaz›: SFÜ, op.cit.,
1984, s. 119–148].
‹fl Ahlak› Dergisi
130
7. A. Kokkalis, ‘Die Theorie der Arbeit’, ‹Ü‹FM, Cilt 6, No. 1–2, 1944–45, s.
185–190 [Almanca tercümesi: A. Kokkalis, ‘Die Theorie der Arbeit’, RFSE,
Cilt 6, No. 1–2, 1944–45, s. 158].
8. ‘Descartes Rasyonalizmine Bir Bak›fl’, ‹fl, Say› 54–56, 1945, s. 23–27.
9. ‘16. Tasarruf ve Yerli Mallar Haftas› Münasebetiyle Bir Konuflma’, Yeni
Kar›nca, Say› 1, 1946, s. ?; Say› 2, 1946, s. 6–8.
10. ‘Ahmed Cevdet Pafla’n›n Devlete ve ‹ktisada Dair Düflünceleri’, ‹fl, Say›
76, 1947, s. 5–23.
11. ‘14. As›rdan Beri Esnaf Ahlâk› ve fiikayeti Mucib Baz› Halleri’, ‹Ü‹FM, Cilt
11, no. 1–4, 1949–1950, s. 388–396 [Ayn› yaz›: SFÜ, op.cit., 1984, s.
151–159; O. Çakmak, Sabri Ülgener, Ankara 2003, s. 148–154. Frans›zca
tercümesi: ‘La Morale des Métiers Depuis le XIVème Siècle et les Critiques
Leur ont été Adressées’, RFSE, Cilt 12, 1949–1950, s. 59–66].
12. ‘J. A. Schumpeter (1883–1950)’, ‹Ü‹FM, Cilt 12, No. 3–4, 1951, s. 3–13
[Frans›zca tercümesi: ‘J. A. Schumpeter (1883–1950)’, RFSE, Cilt 12,
No. 3–4, 1951, s. 3–12].
13. ‘Memleketimizin Milli Geliri ve ‹ktisadi Refah fiart›’, Yedinci Üniversite
Haftas›: Çanakkale, ‹stanbul, 1953, s. 122–129.
14. ‘Gösterifl Maksad›yla ‹stihlak Meselesi ve Türkiye’nin ‹ktisadi Geliflme
ve Kalk›nmas›ndaki Zararl› Tesirleri’, S‹M, Cilt 23, 1953, s. 160–163.
15. ‘‹ktisadi Geliflmenin fiartlar› ve S›n›rlar›: Azgeliflmifl Memleketlerin ‹stihlak
ve Yat›r›m Meselelerine Toplu Bir Bak›fl’, ‹Ü‹FM, Cilt 16,
1954–55, s. 3–51.
16. ‘‹ktisadi Refah ve Sanayileflme’, Antalya Üniversitesi Haftas›, 22–27 Kas›
m 1954, ‹stanbul, 1957, s. 1–5, (ayr› bas›m), [Ayn› yaz›: O. Çakmak,
op.cit., 2003, s. 141–147]
17. ‘Kitap Hakk›nda Birkaç Söz’, A. H. Hansen, Para Teorisi ve Maliye Politikas›,
‹stanbul 1959, s. IV. (Terc. A. K›l›çbay).
18. ‘‹ktisadi Geliflme ve Yenilenmemizin Zihniyet Muhasebesi’, Yeni Türkiye,
‹stanbul, 1959, s. 229–250 [Ayn› yaz›: SFÜ, op.cit., 1983, s. 49–59;
op.cit., 2006, s. 65–82].
19. ‘Sermaye Kayb›: Sebepleri ve Önleme ‹mkan›’, Sanayide Yat›r›m ve Sermaye
Terakümü, ‹stanbul, 1963, s. 386–402 [‹ngilizce tercümesi: ‘Capital
Waste: Its Causes and the Means of Overcoming It’, Capital Formation
and Investment in Industry, ‹stanbul, 1963, s. 371–386].
Ahmed Güner Sayar / Prof. Dr. Sabri F. Ülgener Hayat› ve Eserlerine Dair Özet Bir Sergileme
131
20. ‘Alexander Rüstow: Bir Fikir ve Aksiyon ‹nsan›n›n Arkas›ndan’, ‹Ü‹FM,
Cilt 23, No. 3–4, 1963, s. 24–32.
21. ‘Gelenekçi Bir Toplumun ‹ktisadi K›ymet ve Zihniyet Meseleleri’, ‹ktisadi
Kalk›nman›n Sosyal Meseleleri, ‹stanbul, 1964, s. 133–144 [Ayn› yaz›:
SFÜ., op.cit., 1983, s. 39–48; op.cit., 2006, sf. 47–64].
22. ‘Önsöz’, ‹ktisadi Planlama ve Programlama Tekni€i, ‹stanbul, 1966, s. III.
23. ‘Önsöz’, ‹ktisadi Büyüme ve Geliflme: Seçme Yaz›lar, ‹stanbul, 1966, s.
V–VI.
24. ‘Karma Ekonomide Planlaman›n Rolü’, ‹ktisat ve Maliye, Say› 9, 1966, s.
344–353 [Ayn› yaz›: Banka, Say› 1, 1967, s. 4–15; Karma Ekonomi, Say›
11–12, 1966, s. 67; Say› 1, 1967, s. 23–29].
25. ‘Bafllarken: Azgeliflmifllik Gerçe€i Karfl›s›nda Miktar Teorisi ve Yap›sal
Enflasyon Temayülü’, Türkiye’de Enflasyon, ‹stanbul, 1968, s. 1–9.
26. ‘Refiî fiükrü Suvla: Birkaç Çizgi’, Refiî fiükrü Suvla’ya Arma€an, ‹stanbul,
1971, s. IV–X.
27. ‘Konjonktür Teorisinin Dünü ve Bugünü’, Refiî fiükrü Suvla’ya Arma€an,
‹stanbul, 1971, s. 493–512.
28. ‘Takdim: Türkiye’de Planlama ve Planl› Döneme Geçifl’, Türkiye’nin ‹ktisadi
Geliflme Meseleleri, Cilt 1, ‹stanbul, 1971, s. 3–9. [‹ngilizce tercümesi:
‘Planning Experience and Entry into Planned Development Period in
Turkey: An Introductory Assessment’, Problems of Turkey’s Economic Development,
vol. I, ‹stanbul, 1972, s. 3–9].
29. ‘Adil Fiyat’, A‹A, I, ‹stanbul, 1973, s. 8. [Ayn› yaz›: O. Çakmak, op. cit.,
(2003), s. 155–156].
30. ‘Aquino’lu Thomas yahut Thomas Aquinas’, ibid., I, s. 43–44.
31. ‘Aristo’, ibid., I, s. 46–47.
32. ‘At›f Teorisi’, ibid., I, s. 65–66.
33. ‘Avusturya Ekolü’, ibid., I, s. 76.
34. ‘Azgeliflmifl Ülkeler’, ibid., I, s. 83–84. [Ayn› yaz›: O. Çakmak, op.cit.,
2003, s. 157–158].
35. ‘Barone (Enrico)’, ibid., I, s. 103.
36. ‘Bedarf’, ibid., I, s. 108.
37. ‘Bekleyifl’, ibid., I, s. 109.
‹fl Ahlak› Dergisi
132
38. ‘Bekleyifl Elastikli€i’, ibid., I, s. 109–110.
39. ‘Bendixen (Friedrich)’, ibid., I, s. 110.
40. ‘Bölgesel Kalk›nma’, ibid., I, s. 136–137.
41. ‘Büyüme’, ibid., I, s. 151 [Ayn› yaz›: O. Çakmak, op. cit., 2003, s.
159–160].
42. ‘Büyüme Modelleri’, ibid., I, s. 152.
43. ‘Calvin ve Calvinizm’, ibid., I, s. 155–156.
44. ‘Cambridge Ekolü’, ibid., I, s. 156–157.
45. ‘Cassel (Gustav)’, ibid., I, s. 160.
46. ‘Chamberlin (Edward Hastings)’, ibid., I, s. 163–164.
47. ‘Child (Josiah)’, ibid., I, s. 165.
48. ‘Clark (John Bates)’, ibid., I, s. 167.
49. ‘Clark (John Maurice)’, ibid., I, s. 168.
50. ‘Colbert (Jean Baptise)’, ibid., I, s. 171.
51. ‘Data’, ibid., I, s. 195.
52. ‘Diehl (Karl)’, ibid., I, s. 224.
53. ‘Dietzel (Heinrich)’, ibid., I, s. 224.
54. ‘Diyalektik Materyalizm’, ibid., I, s. 230 [Ayn› yaz›: O. Çakmak, op. cit.,
2003, s. 161–162].
55. ‘Doktrin’, ibid., I, s. 236 [Ayn› yaz›: O. Çakmak, ibid., 2003, s. 163].
56. ‘Egzogen yahut Eksojen’, ibid., I, s. 258–259.
57. ‘Endogen yahut Endojen’, ibid., I, s. 277–278.
58. ‘Exante, Expost’, ibid., I, s. 293.
59. ‘Fiyat Teorisi’, ibid., I, s. 320–321.
60. ‘Gossen (Herman Heinrich)’, ibid., I, s. 355.
61. ‘Hansen (Alvin Harvey)’, ibid., I, s. 376–377.
62. ‘Hegel (Georg Wilhelm Friedrich)’, ibid., I, s. 389.
63. ‘Hildebrand (Bruno)’, ibid., I, s. 391.
64. ‘‹deoloji’, ibid., I, s. 405.
65. ‘Kapitalizmin Tarihi Geliflimi’, ibid., II, s. 495–497.
Ahmed Güner Sayar / Prof. Dr. Sabri F. Ülgener Hayat› ve Eserlerine Dair Özet Bir Sergileme
133
66. ‘Keynes’in ‹stihdam Teorisi’, ibid., II, s. 527.
67. ‘Knapp (Georg Friedrich)’, ibid., II, s. 538–539.
68. ‘Knies (Karl Gustav Adolf)’, ibid., II, s. 539.
69. ‘Konjonktür’, ibid., II, s. 548–549.
70. ‘Konjenktür Teorileri’, ibid., II, s. 550–551.
71. ‘List (Friedrich)’, ibid., II, s. 588–589.
72. ‘Luxemburg (Rosa)’, ibid., II, s. 603.
73. ‘Marjinal Etkinlik’, ibid., II, s. 620–621.
74. ‘Marshall (Alfred)’, ibid., II, s. 626–627.
75. ‘Marx’›n Büyüme Modeli’, ibid., II, s. 629–630.
76. ‘Marx’›n De€er Teorisi’, ibid., II, s. 630.
77. ‘Menger (Karl)’, ibid., II, s. 644.
78. ‘Perhizkârl›k Teorisi’, ibid., II, s. 761.
79. ‘Schmoller (Gustav von)’, ibid., II, s. 822–823.
80. ‘Schumpeter (Joseph A.)’, ibid., II, s. 823.
81. ‘Thünen (Johann Heinrich von)’, ibid., II, s. 898.
82. ‘Wieser (Freidrich von)’, ibid., II, s. 957.
83. “Haydar Furgaç’› Anarken’, Haydar Furgaç’a Arma€an, ‹stanbul, 1974, s.
IX–XIV.
84. ‘Alvin H. Hansen (1887–1975)’, ‹Ü‹FM., Cilt 34, 1974–1975, s. 19–25.
85. ‘F›nd›ko€lu’nu Anarken’, F›nd›ko€lu’na Arma€an, ‹stanbul, 1977, s. IX–X.
86. ‘Ayd›nlar Sosyolojisi ve Ça€›m›z Ayd›n›’, ‹Ü‹FM., Cilt 35, 1975–1976, s.
5–39. [Ayn› yaz›: SFÜ., op.cit., 1983, s. 63–93; op.cit., 2006, s. 85–135;
“Makaleler”, ‹stanbul, 2006, sf. 476518].
87. ‘Ayd›n Meselesi’, “Kubbealt› Akademisi’nde Mart 1978’de verilen iki
konferans”
88. ‘Bilim, ‹deoloji ve Marxizm’, ‹Ü‹FM, Cilt 36, 1976 –1977, s. 1–61. [Ayn›
yaz›: SFÜ, op.cit. 1983; s. 95–139; op.cit., 2006, s. 137–211, op.cit.,
2006, s. 551–613].
89. ‘‹zmler ve Sistemler: 1. Slogan Ça€› ve ‹ZM’ler Savafl›’, ‹Ü‹FM, Cilt 37,
1977–1978, s. 33–49 [Ayn› yaz›: SFÜ, ibid., s. 143–154; ibid., 2006, s.
215–235, ibid., 2006, s. 614–630].
‹fl Ahlak› Dergisi
134
90. ‘‹zm’ler ve Sistemler’, Zihniyet, Ayd›nlar ve ‹zm’ler, ‹stanbul, 1983, s.
155–162; [Ayn› yaz› SFÜ, op.cit. 2006, s. 237–250 ibid., 2006, s.
631–641].
91. ‘‹ktisat Teorisi ve Kuvvet Faktörü’, Orhan Tuna’ya Arma€an, Sosyal siyaset
Konferanslar›, 31. Kitap, ‹stanbul, 1982, s. 9–22.
92. ‘Çözülme Devri Zihniyeti ve Zihniyet ve Din Adl› Eserleri Üzerine Sabri Ülgener’le
Sohbet’, Cumhuriyet, 25.III. 1982. (Söylefli: fiahin Alpay).
93. ‘Dünden Bugüne ‹ktisat ve ‹flletmecilik’, Türkiye’de ‹flletme ‹lminin Öncülerine
Arma€an, ‹stanbul, 1985, s. 161–168.
Tercümeler
1. F. Neumark, ‘A. Spitaler, Das Doppelbestuerungs Problem’, ‹ÜHFM, Say›
6, 1936, s. 223–228.
2. G. Kessler, ‘Sosyal Siyaset ve Ekonomi Siyaseti’, ‹ÜHFM, Say› 9, 1937, s.
2–5.
3. F. Neumark, ‘Vergi Yükü ve ‹ktisadi Hayat’, ‹ÜHFM, Say› 10, 1937, s.
247–261.
4. G. Kessler, ‘‹ktisat Fakültesi Aç›l›fl Dersi’, Üniversite Konferanslar›
1936–1937, ‹stanbul, 1937, s. 339–349.
5. V. Kienböck, ‘Beynelmilel Tediye Siyaseti’, ‹ÜHFM, Say› 12, 1937, s.
496–512 [Ayn› tercüme: Üniversite Konferanslar› 1937–1938, ‹stanbul,
1939, s. 21–35].
6. F. Neumark, ‘Harp Ekonomisi’, ‹stanbul, 1937.
7. F. Neumark, ‘Maliye Siyasetinin Milli Hususiyetleri’, ‹ÜHFM, Say› 14,
1938, s. 361–375 [Ayn› tercüme: Ünivesite Konferanslar› 1937–1938, ‹stanbul,
1939, s. 194–206].
8. G. Kessler, ‘Tarih Felsefesi Meselesi’, ‹ÜHFM, Say› 16, 1938, s. 720–729.
9. F. Neumark, D›fl Ticaret Siyaseti, ‹stanbul, 1938.
10. F. Neumark, ‘Hammaddelerin Beynelmilel Da€›t›m› Meselesi’, Cemil Birsel’e
Arma€an, ‹stanbul, 1939, s. 259–271.
11. F. Neumark, ‘Türkiye’de Son Bankac›l›k Literatürüne Umumi Bir Bak›fl’,
‹Ü‹FM, Cilt 1, No. 1, 1939, s. 127–132.
12. F. Neumark, ‘Ahlâk ve ‹ktisat’, Üniversite Konferanslar›, 1939–40, ‹stanbul,
1940, s. 257–267.
13. F. Neumark, ‘Maliye ‹lmine Dair Ekonomik ve Sosyolojik Tetkikler’, ‹stanbul,
1940.
Ahmed Güner Sayar / Prof. Dr. Sabri F. Ülgener Hayat› ve Eserlerine Dair Özet Bir Sergileme
135
14. F. Neumark, ‘Verginin Tarif ve Mahiyeti’, ‹Ü‹FM, Cilt 1, No. 4,
1940–1941, s. 371–396.
15. A. Rüstow, ‘‹ktisat ‹lminin Esaslar›’, ‹Ü‹FM, Cilt, 2, No. 2, 1940–1941, s.
153–201.
16. A. Rüstow, ‘Sombart’›n Kapitalizm Telakkisi ve Tarihçi Mektebin ‹lmi
Hedefleri’, ‹Ü‹FM, Cilt 3, No. 1–2, 1941–1942, s. 79–94.
17. F. Neumark, ‘1939–1940 Senelerinde Türkiye D›fl Ticareti’, ‹Ü‹FM, Cilt
2, No. 3–4, 1940–1941, s. 412–418.
18. A. Rüstow, ‘‹ktisat Tarihinde Mezhep Meseleleri’, ‹Ü‹FM, Cilt 3, No.
3–4, (1942), s. 403–428.
19. F. Neumark, ‘Ekonomi Politikas› Dersleri’, (T. Tükel ile birlikte), Cilt I,
‹stanbul, 1945.
20. G. Kessler, ‘‹ktisat Tarihi’, (O. Tuna ile birlikte), ‹stanbul, 1946.
21. A. Rüstow, ‘19. As›r Garp Mimarisinin ‹nhitat›nda Fikir Tarihine ve Sosyolojiye
Ait Faktörlerin Rolü’, FA, II/1, (1947), s. 191–220. (Bu makalede
Türkçeye çevirenin ismi verilmemifltir. Makalenin Sabri Ülgener taraf›
ndan Türkçeye kazand›r›ld›€› hususunda bk. A. G. Sayar, Bir ‹ktisatc›
n›n Entelektüel Portresi: Sabri F. Ülgener, ‹stanbul, 2006, s. 54).
Kaynakça
Bu€ra, A. (1987). Küçülen dünyada refah devleti. Cumhuriyet Dergi, 72, 11.
Tunçay, M. (2005). Elefltirel tarih yaz›lar›. Ankara: Liberte Yay›nlar›.
Ülgener, S. F. (1954-1955). ‹ktisadi geliflmenin flartlar› ve s›n›rlar›. ‹UFM, 16 (1-4), 3-5.
Ülgener, S. F. (1976). Milli gelir istihdam ve iktisadi büyüme. ‹stanbul: Der Yay›nevi.
