Anılarını yayımlayan ilk müslüman kadın yazardır.
Anı yazarı
Leyla Hanım adıyla da tanınan Leyla Saz anılarında, 4 yaşından 11 yaşına
kadar, 1853 ve 1860 yılları arasında Sultan Abdülmecid ve Verd-i Cinan
Kadın Efendi'nin kızı olan Münire Sultan'ın nedimesi olarak Çırağan
Sarayı'nda yaşarken yaptığı gözlemlerini ve yaşamının diğer
evrelerindeki deneyimleri anlatır.
Harem ve Saray Adatı Kadimesi adını verdiği bu kitabın birinci bölümü,
Çırağan Sarayı'ndaki sosyal yaşamı çeşitli açılardan tanımlayan konulara
ayrılmıştır: Sarayın döşeniş şekli, saraydaki dans ve müzik dersleri ve
şehzadelerin eğitimlerinin içeriği, eğlenceler, yemekler, sultanların
düğünleri, sarayda Ramazan ayı ve bayram kutlamaları adetleri ve sarayda
yaşayanlar için kurulmuş sağlık sistemi gibi konular hakkındaki detaylı
bilgileri içerir.
İkinci bölüm, Leyla Saz'ın tanık olduğu Osmanlı İmparatorluğu'nun son
dönemi olan 1800'lü yıllardaki kadın giyim ve modası, İstanbul'un eski
gezi yerlerinden kadınların nasıl yararlandığı, evlenme gelenek ve
görenekleri, gelin-kaynana ilişkileri ve kadınlarla ilgili özdeyişlerin
de dahil edildiği sosyal ilişkilerle ilgili etnolojik bilgileri içerir.
Leyla Saz, anılar kitabının son bölümünü, önce babasının ve daha sonra
kocasının görevleri dolayısıyla uzun süre kalmış olduğu Girit ve Prizren
kentlerindeki sosyal yaşam ve siyasi olaylar hakkındaki incelemelerine
ayırmıştır.
Leyla Saz, Harem ve Saray Adatı Kadimesi adlı anı kitabını İstanbul'un
işgal yılları olan 1920-1921 yılları arasında, Harem-i Hümayun ve Sultan
Sarayları başlığını vererek önce Vakit Gazetesi'nde, daha sonra da
1925'de Le Harem Impérial et les Sultanes au XIXe siècle adıyla
Fransızca olarak Paris'te yayımlamıştır.
Leyla Saz'ın ölümünden sonra, kitabın adı tekrar değiştirilmiş ve Haremin İçyüzü ismiyle 1974 yılında yeniden basılmıştır.
Leyla Saz'ın anılarının, bestelerinin ve şiirlerinin çoğu Bostancı'daki
köşkü yandığı zaman kaybolmuştur. Leyla Saz'ın yayımladığı anıları,
yangından sonra tekrar yazdıklarıdır.
Yandı köşküm pılım pırtım bucağım
Söndü hiç tütmemek üzre ocağım
Heder oldu çekilen bunca emek
Ne evim kaldı, ne bahçem, ne çiçek
Ne sazım kaldı, ne nağmem, ne nota
Ne masam kaldı, ne minder, ne oda
Ne kalem kaldı, ne defter, ne kitap
Her ne yazdımsa bütün oldu yebab
Bir ağızdan ederek hep feryad
Elbet etmişler idi istimdat
Yandı mahvoldu bütün asarım
Varmış oğlumda biraz eşarım
(...)
Yapılsa ev alınır hepsi yine
Konmaz asar-ı güzidem yerine
Başka hepsindeki his, vak'a, hayal
Şimdi tekrarı ise emr-i muhal
(...)
Aradım, topladım ettim itmam
Bende mevcut idi mevcut makam
Deyiverdim hem bu imiş hükm-i kader
Gam da elbet ömrüm gibi elbet geçer.
Leyla Saz, çağdaşı Şair Nigâr ile birlikte Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk
Müslüman kadın anı yazarıdır. Şair Nigâr, 25 yaşından ölümüne kadar
yazmayı sürdürdüğü anılarının, ancak ölümünden elli yıl sonra
yayımlanmasına izin vermiştir. Şair Nigâr'ın anılarından derlenmiş bir
seçme 1959'da, ölümünden kırkbir yıl sonra, oğulları tarafından
Hayatımın Hikayesi adıyla yayımlanmıştır. Leyla Saz ise anılarını
yaşarken, kendi yayımlamıştır.
Leyla Saz, 1934'te Soyadı Kanunu'nun çıkmasından sonra "Saz" soyadını
almıştır. Bu soyadını almasının nedenini ise, "kendimi bildim bileli
günüm müziksiz geçmedi" ifadesiyle açıklamıştır.
Şair Leyla Saz
Leyla Saz'ın şiirlerine ilk kez yer veren yayın organı, 1887 yılında yayın hayatına başlayan Mürüvvet adlı kadın dergisidir.
(Serpil Çakır, Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul 2011, ss. 66-67.)
Orijinal metin:
Kıl meclisi âmâde ne derlerse desinler
İç dilber ile bâde ne derlerse desinler.
…
Alemde nedir farkı bana medh ile zemmin
Sağ olsun ahibbâ da ne derlerse desinler.
Günümüz Türkçesi ile:
Aldırma buluş sevdiğinle,
Çıkar keyfini birlikteliğin, ne derlerse desinler.
…
Övgüye de, yergiye aldırmam
Dostların canı sağ olsun, ne derlerse desinler.
(Günümüz Türkçesine serbest aktarım Meral Akkent)
Leyla Saz şiirlerini topladığı Solmuş Çiçekler adlı şiir kitabı 1928
yılında dostu Abdülhak Hamit'in önsözüyle eski Türkçe harflerle
yayımlamıştır. Aynı kitap daha sonra 1996 yılında oğlu Yusuf Razi Bel
tarafından Leyla Saz'ın fotoğrafları ve elyazısı örnekleriyle
zenginleştirilerek Latin alfabesine aktarılarak tekrar basılmıştır.
Yazar Leyla Saz
Leyla Saz, 1895'ten 1908'e kadar 612 sayıyla en uzun süreli çıkan bir
kadın dergisi olan Hanımlara Mahsus Gazete'nin yazı kadrosunda aktif rol
almıştır.
Hanımlara Mahsus Gazete, dönemin diğer kadın yazarları yanında Şair
Nigâr'ın eserlerinin de tanınmasında rol oynamış ve bu dergi bünyesinde
Hanımlara Mahsus Gazete Kütüphanesi kurularak aralarında Şair Nigâr'ın
da bulunduğu Makbule Hanım, Fatma Aliye Hanım, Fatma Fahrünnisa'nın
kitaplarının basımı ve satışı yapılmıştır.
(Serpil Çakır, Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul 2011, ss. 66-72.)
Besteci Leyla Saz
Leyla Saz çeşitli makam ve usullerde iki yüz kadar şarkı bestelemiştir.
Bestelerinin bir kısmı konağındaki yangın nedeniyle kaybolmuştur.
Günümüze ulaşan eserlerinin sayısı 52'dir.
Leyla Saz bestelerinin sözlerinin çoğunu kendisi yazmıştır. Diğer
bestelerinde ise dostları Süleyman Nazif, Recaizade Mahmud Ekrem Bey,
Yaşar Şadi, Nabi-zade Nazım, Samih Rıfat, Arif Hikmet Bey ve Şair Nigar
Hanım'ın şiirlerini kullanmıştır.
Leyla Saz'ın besteleri
•Bestenigar-Neşvem emelim sen iken ey necm i ziyadar
•Hicaz-Acap hali dili pur ızdıraba aşina yok mu
•Hicaz-Bilirim kalbini cana bilerek aldanırım
•Hicaz-Esirindir benim gönlüm
•Hicaz-Ey nazlı dilber gönlünde gittim bilmemki nittim
•Hicaz-Haberin yok mu senin ey dilizar
•Hicaz-Yaslı gittim şen geldim
•Hicaz-Zevki sevda duymadın aşık perestar olmadın
•Hicazkar-Ey bağı canım suseni
•Hicazkar-Hasretle sine çak garibü mukedderim
•Hicazkar-Nerdesin acep gamla bıraktın beni
•Hicazkar-Neşide i zafer marşı
•Hüseyni-A kız uyanıkmısın
•Hüzzam-Ağlayıp da dil harab etme beni
•Hüzzam-Duymasin kimse yine kalbi olan feryadımı
•Hüzzam-Ey nahl i vefa gül bin arayış ı canım
•Hüzzam-Ey sabahı anın
•Hüzzam-Harab ı intizar oldu aman gel
•Karcığar-Yürü hey bi vefa hercai güzel
•Kürdilihicazkar-Çeşmani göstererek gözüm yaşıın dindir
•Kürdilihicazkar-Nazarin fikrime nur efsandir
•Mahur-Bir gece şu bahçeden bir ses getirmişti saba
•Mahur-Etmedin asla terahhum pek çok üzdün canımı
•Müstear-Gönül ölmedinse uyan
•Neveseer-Sen anamızsın vatan
•Neveser-Sen bir bebeksin nazlı çiçeksin
•Nihavend-Narı aşkın sine i mecruhumu suzan eder
•Rast-Benzer mi maha vechi münirin
•Rast-Firakınla perişan oldu halim
•Rast-Meyi aşka gönül peymane olsun
•Sultaniyegah-Dilberim terk i sebata
•Suzidil-Asuman ağlar hem inler giryebar oldukça ben
•Suzidil-Bu gönül sevmeyecek gayri dedimde kandım
•Suzidil-Durmadan aylar gecer yıllar geçer gelmez sesin
•Suzidil-Mani oluyor takrire hicabım
•Suzidil-Sevdim seni sevmek ne demek anlamadın sen
•Suzinak-Munis nazarından dokulen vade inandım
•Suzinak-Sen nazenin ey dil pesendim
•Şedaraban-Ben sana hasreylemişim ömrümü
•Şehnaz-Dayayıp dest i hünemendine sevdalı serin
•Şevkefza-Semayı hüsnü ansın sen
•Şevkefza-Yar gelsin versin ol peymenemi
Leyla Saz ve Edebiyat Salonu
"Leyla Hanım'ın evi bir sanat evi gibiydi. Dönemin edebiyatçı ve
sanatçıları, musikişinasları her Perşembe günü toplanırlar, akademik
sohbetler yaparlardı. Her toplantının sonunda musiki icra edilirdi.
Hafız Aşir Efendi, Hafız Osman Efendi gibi şöhretli ses sanatkarları sık
sık konağa gelirlerdi. Bu toplantılarda Leyla Hanım bazen piyano, bazen
armonika çalardı." (Nazmi Özalp, Türk Musikisi Tarihi, Ankara, 2000, s.
223)
Leyla Saz'ın yayınları
Şaire-i Elhan-Aşina Leyla Hanımefendi'nin Külliyat-ı Musikiyesi, Osmanlıca nota 1. cüz, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1923.
Le Harem impérial et les sultanes au XIXe siècle, adaptés au français
par son fils Youssouf Razi, préf. de Claude Farrère, Calman-Lévy, Paris,
1925.
Solmuş Çiçekler, İstanbul, 1928, yeniden basım 1996, Peva Yayınları, İstanbul.
Leylâ Saz, Harem'in içyüzü, Düzenleyen Sadi Borak, İstanbul, Milliyet Yayınları, 1974. (Fransızca'dan Türkçe'ye çevrilmiştir.)
The imperial harem of the sultans: daily life at the Çırağan Palace
during the 19th century: memoirs of Leyla (Saz) Hanımefendi, İstanbul,
1994. (Fransızca'dan İngilizce'ye çevrilmiştir.)
Anılar: 19. Yüzyılda Saray Haremi, İstanbul, Cumhuriyet Kitapları, 2000.
Youssouf Razi, Sophie Basch (ed.), Le harem impe´rial et les sultanes au XIXe sie`cle, Bruxelles, Editions Complexe, 2000.
The imperial harem of the sultans: daily life at the Çırağan Palace
during the 19th century: memoirs of Leyla (Saz) Hanımefendi, İstanbul,
Hil Yayın, 2001.
Jose´ J. de Olan˜eta (ed.), El hare´n imperial y las sultanas en el
siglo XIX : memorias de una dama de la corte otomana, Palma de Mallorca,
2003.
Ödülleri
Sultan 2. Abdülhamid (1876-1909), sadece kadınlara verilen Şefkat Nişanı ile Leyla Saz'ı ödüllendirmiştir.
Eğitimi
Leyla Saz özel eğitim almıştır.
Rumca ve Fransızca öğretmeni:Elizabet Kantaksaki
Türk müziği öğretmenleri:Medenî Aziz Efendi (besteci, edebiyatçı,
tambur, lavta, piyano öğretmeni), Asdik Ağa (Asadur Hamamcıyan, besteci)
Batı müziği öğretmeni:Nikoğos Ağa (Nikogos Taşçıyan, besteci ve tambur öğretmeni)
Piyano öğretmeni:Therese Roma (aynı zamanda I. Abdülmecid'in kızı Münire Sultan'ın da piyano öğretmenidir.)
Edebiyat öğretmenleri: Giritli Kutbi Efendi, Giritli Fatinefendi-zade Sadık Efendi
Bu sayfadaki Leyla Say bilgileri, İstanbul Kadın Müzesi sitesinden alınmıştır: www.istanbulkadinmuzesi.org/leyla-saz Selamlarımla, Meral Akkent İstanbul Kadın Müzesi Küratör
