Şah İsmail
17.07.1487 – 24.05.1524 01 Ocak 1970
Şah İsmail (Hatayi), Safevi Devleti’nin kurucusu, divan şairi.
17 Temmuz 1487 tarihinde Erdebil’de doğmuştur. Babası Safevi tarikatı şeyhi Haydar, annesi ise Akkoyunlu Sultanı Uzun Hasan’ın kızı Alemşah Halime Begüm’dür.
Şah İsmail, babasını bir yaşında kaybetmiştir. Şeyh Haydar, Şirvanşahlar ile yaptığı mücadelede Akkoyunlular tarafından öldürülmüştür. Şah İsmail, babasının ölümü üzerine annesi ve kardeşleri ile birlikte İstahr Kalesi’nde yaklaşık dört yıl gözetim adlında tutulmuştur.
Şah İsmail, iyi bir eğitim almıştır. Farsça, Arapça, Kur’an, tefsir, Şii usulleri ile savaş tekniklerini öğrenmiştir. Safevi tarikatının başında bulunan kardeşi Sultan Ali’nin Akkoyunlular tarafından öldürülmesi üzerine Safeviler, Şah İsmail’i küçük yaşta kendilerine şeyh kabul etmiştir. 13 yaşlarında müritleri ile birlikte Erdebil üzerinden Erzincan’a gitmiştir. Etrafında yedi bin kadar mürit toplamış Şirvanşahlar’ı yenerek babasının intikamını almıştır. 1502 yılında Akkoyunluları Nahcıvan yakınlarında yenilgiye uğratmıştır. Tebriz’e giderek tahta çıkmış ve şah unvanı almıştır.
Akkoyunluları yenilgiye uğratan Şah İsmail bölgede Şiilik mezhebinin resmi mezhep olması için büyük çaba sarf etmiştir. Sünni kalmaya direnenlere sert davranmış ve İran’ın büyük bölümünün Şiileşmesini sağlamıştır. Akkoyunlu Devleti’ne son verdikten sonra doğusunda Özbeklerle mücadele etmiştir. Özbek Şeybani Han’ı mağlup ederek öldürmüştür. 1514 yılına kadar girmiş olduğu tüm savaşları kazanmış ve Safevi Devleti’nin sınırlarını genişletmiştir.
II. Bayezid döneminde Şah İsmail, Osmanlı Devleti’nin doğusunda rahat hareket edebilme kabiliyeti sağlamıştır. 1512 yılında tahta geçen Yavuz Sultan Selim, hem devletin sarsılan itibarını sağlamak, hem de Safevi Devleti’nin Anadolu ile olan ilişkisini ortadan kaldırmak için savaş hazırlıklarına başlamıştır. 23 Ağustos 1514 tarihinde Çaldıran Ovası’nda Yavuz Sultan Selim ile Şah İsmail’in ordusu karşı karşıya gelmiştir. Osmanlı Devleti karşısında, Safevi Devleti ağır bir yenilgiye uğramıştır. Çaldıran Savaşı, Şah İsmail’in yenilmezliği inancına büyük bir darbe vurmuş ve otoritesini sarsmıştır. Kaynaklarda Şah İsmail’in Çaldıran Savaşı’ndan sonra içine kapandığı, devlet işlerini mahiyetindekilere bıraktığı ve zamanını şiire, avlanmaya ayırdığı vurgulanmaktadır.
23 Mayıs 1524 tarihinde Tebriz’de vefat etmiştir. Erdebil’de toprağa verilmiştir
